„Rządy Scholza? Największa katastrofa RFN po 1949 r.”

Robiłeś ostatnio nowe tłumaczenie prozy Tadeusza Borowskiego na rynek niemiecki. Czy tam rzeczywiście jest zapotrzebowanie na taką literaturę? 80 lat po wojnie?

Jest takie zapotrzebowanie, ponieważ niemiecki czytelnik nie zna zbyt dobrze twórczości Borowskiego, czasami coś tam gdzieś słyszał o tych „strasznych” opowiadaniach z Auschwitz. Na Zachodzie ludzie głównie czytają teksty obozowe Prima Leviego, które są wyśmienite, ale nie tak realistyczne i wyraziste aż do bólu jak opowiadania polskiego autora – tą ostrością spojrzenia fascynował się Imre Kertész, który uważał opowiadania Borowskiego za najważniejsze świadectwo literackie z najokrutniejszego obozu zagłady i w ogóle Holokaustu. Tu więc ufam bardziej opinii Kertésza niż Czesława Miłosza, który powiedział, że Borowski naczytał się Hemingwaya i napisał w tym stylu o Auschwitz.

Czy Borowski jest w Niemczech rozpoznawalny jako pisarz?

Tak, jest rozpoznawalny, jest tylko mało czytany. Dlatego mój wydawca Rainer Weiss z Frankfurtu nad Menem, który zapoznał się z prozą obozową Borowskiego już w latach 70. i 80. XX w. poprosił mnie o nowe tłumaczenie. Weiss był kiedyś redaktorem u Pipera, to monachijskie wydawnictwo już dawno temu wydało prozę Borowskiego. Ona zawsze wracała i znikała, nie osiągnęła takiego znaczenia jak proza obozowa Leviego. Kertész – było, nie było noblista – też nie zdołał zmienić jej statusu.

Czytaj więcej

Publicystyka

Jerzy Haszczyński: Dlaczego zamach w Aschaffenburgu to przełom w niemieckiej polityce migracyjnej?

Symboliczne zdjęcie zwłok syryjskiego trzylatka otworzyło w 2015 r. serca Niemców i niemieckie granice przed setkami tysięcy imigrantów. Zamach 28-letniego Afgańczyka je zamyka.

Jaki jest do niego stosunek wśród współczesnych Niemców?

Są przerażeni – nie można tu przecież mówić o jakimś zauroczeniu piękną prozą Borowskiego. Są po prostu przerażeni. Nie są w stanie pojąć, że człowiek był zdolny do takich zbrodni, że to ich ludzie zrobili – dziadkowie, pradziadkowie. To jest dziś dla Niemców nie do pojęcia. Nie gra roli, czy ktoś jest znawcą literatury, czy nie. Wystarczy, że poczyta. Borowski, jak już go studiują, to ich fascynuje.

A czy wojna i doświadczenie obozów z polskiej perspektywy mają dla nich znaczenie?

Nie za bardzo. Ale nie tylko dla Niemców – na całym Zachodzie wiedza na temat okupacji niemieckiej w Polsce, jak i całej historii obozowej z perspektywy polskiej, jest po prostu skromna. Dopiero jak pojadą do Łodzi i zobaczą cmentarz żydowski, tereny byłego getta, obóz w Chełmnie, no i potem Auschwitz – jak w ogóle pojadą do Polski i zobaczą te wszystkie rany i świadectwa, budzą się i zaczynają pojmować. Z jednej strony. Z drugiej, trzeba też po prostu powiedzieć, że Niemcy na okrągło zajmują się swoją winą. Tylko teraz rzeczywiście się coś zmieniło, nie koncentrują się już tylko na ZSRR – pojmują, że zło było jeszcze większe, że mordowali też okrutnie w Polsce. Cierpienia Rosji (Ukraina w niej schowana) podczas II wojny światowej, jak i Holokaust dominowały w ich optyce – dopiero dziś widzą, że w głównej mierze zorganizowali Holokaust na terenach okupowanej Polski, gdzie w dodatku organizowali drugie wyniszczenie i mordowanie, czyli zniszczenie polskiej nacji. Napaść Rosji na Ukrainę w 2022 r. zmieniła optykę historyczną Niemców – co jest oczywiście w pewien sposób też tragiczne.

Czy temat II wojny światowej jest w ogóle ważny?

Niesamowicie. Ja już tego nie mogę oglądać, mieszkam tu już 40 lat, od rana do wieczora na ZDF-ie Info, drugim publicznym kanale, pokazują wojnę prowadzoną przez Hitlera przeciwko całemu światu. Sęk w tym, że stereotyp Polaka antysemity mocno siedzi w amerykańskim i zachodnioeuropejskim myśleniu. Widać to właśnie we wszelkiego rodzaju filmach dokumentalnych i dokufikcjach, np.: „AK nie pomoże nam, jeżeli podejmiemy decyzję bombardowania Auschwitzu – z wiadomych przyczyn, Polacy nie lubią Żydów” – takie zdanie padło ostatnio w pewnej dokufikcji międzynarodowej produkcji. Widziałem to na ARTE dosłownie dwa dni temu.

Czy i jak temat wojny wpływa na życie publiczne, politykę, także tę najbardziej bieżącą?

Niemcy boją się strasznie jakiejkolwiek wojny. To m.in. dlatego polityka niemiecka jest taka powolna, mało decyzyjna. Oni po prostu z racji swojego doświadczenia historycznego brną czasami w taki niezdrowy pacyfizm. Pacyfizm nie był w stanie zatrzymać Hitlera, on nie zatrzyma też Putina. Oczywiście, całe pojednanie niemiecko-rosyjskie po 1989 r. i te całe geszefty Schroedera z Rosją – można to w tym kontekście zrozumieć. Ale to była niesamowita historyczna naiwność. Teraz Niemcy płacą za tę naiwność ogromną cenę i Europa też. Temat rzeka.

Czytaj więcej

Polityka

Olaf Scholz przeciwko wszystkim

Zaostrza się przedwyborczy spór o 3 mld dodatkowej pomocy militarnej dla Ukrainy, tym bardziej potrzebnej po zawieszeniu amerykańskiej pomocy przez Donalda Trumpa.

Czy można postawić znak równości między AfD a rewizjonizmem politycznym?

Nie, AfD nie jest zainteresowane rewizjonizmem typu: oddajcie nam nasz Wrocław, niech wraca do macierzy itp. Takich map już nie ma, które jeszcze spotykałem w urzędach w 1985 r. Ale prowadzą rewizjonizm historyczny w kontekście Shoah i np. roli SS czy Wehrmachtu. Relatywizują historię własną, przy czym robią to pewni politycy tej partii. Teraz mają Elona Muska, nowego anioła stróża, i niesamowite poparcie milionów wyborców – a „Die Welt” coraz częściej przygotowuje Niemcy na ten postneofaszyzm Trumpa, Muska i AfD, który ma się stać akceptowalny dla demokracji. Zresztą demokratów kompletnie nic nie obchodzi, co się stało z ludźmi pozwalnianymi w hutach i fabrykach w USA, Trump po nich poszedł. AfD idzie w tym kierunku, tyle że oczywiście trzeba najpierw rozprawić się solidnie z migrantami…

Czy AfD jest groźna dla Polski, Unii Europejskiej, pokoju w tej części świata?