Komu zawdzięczamy gotyckie katedry?

Niedawno osadzono na szczycie iglicy, na wysokości 96 m, złoconego koguta – do środka włożono bullę z nazwiskami 2 tys. osób, które w szczególny sposób przysłużyły się odbudowie. Wieczorem 7 grudnia katedra zostanie kanonicznie na nowo otwarta, choć zaproszony na ceremonię papież Franciszek nie przybędzie. Główne przemówienie wygłosi prezydent Emmanuel Macron. Arcybiskup Paryża Ulrich uderzy pastorałem w drzwi katedry, a te się symbolicznie otworzą. Podczas liturgii rozlegnie się głos nowych organów, które zastąpią te spalone w pożarze. Uroczystość w katedrze zakończy uroczyste „Te Deum”, które zarazem zainauguruje wielki koncert na dziedzińcu. 8 grudnia, w święto Zwiastowania, w pontyfikalnej mszy pod przewodnictwem arcybiskupa Paryża przy ołtarzu stanie delegacja kardynałów i biskupów z całego świata. Świecka Francja przejęła na siebie wszelkie koszty, łącznie ze sfinansowaniem ornatów dla hierarchów. Zaprojektował je Jean-Charles, markiz de Castelbajac, znany również jako JC/DC, światowej sławy projektant mody, ubierający m.in. Madonnę, Rihannę i Lady Gagę.

Ponad 800 lat historii Notre Dame

Kiedy przed pięcioma laty 96-metrowa wieża runęła trawiona ogniem, a morze płomieni pochłaniało ponad 800-letni dębowy dach, wydarzenie urosło do rangi katastrofy. Inferno w sercu Paryża wstrząsnęło laicką Francją tak bardzo, że prezydent Macron zdecydował się symbol francuskiej stolicy – jeden z trzech obok wieży Eiffla i Łuku Triumfalnego – odbudować w pięć lat. Jako perła gotyckiej architektury katedra przynależy do światowego dziedzictwa ludzkości. Dla Francji natomiast pełni tę samą rolę co w Polsce Wawel. To w Notre Dame król Karol VII świętował zwycięstwo nad Anglią w wojnie stuletniej, tu bili pokłony rewolucjoniści „Najwyższej Istocie”, sercu nowej religii racjonalności, zanim zacienione mury katedry wykorzystali jako magazyn win. Tu koronował się Napoleon na cesarza Francuzów. Tu wybrzmiało „Te Deum” kończące I wojnę światową, a dzwony Notre Dame ogłosiły wyzwolenie Paryża z kleszczy Hitlera. Wreszcie pod sklepieniem katedry Francja żegnała twórcę jej współczesnego wcielenia, prezydenta Charles’a de Gaulle’a.

Czytaj więcej

Plus Minus

Jan Maciejewski: I odwrócili się do Mnie plecami

Jak najwyżej, jak najszybciej, a przede wszystkim na chwałę twórców, nie Stwórcy – tak już się ki...

Swoją biografię katedra zaczęła pisać w XII w., kiedy w 1163 r. biskup Maurice de Sully budowlą z białego wapienia w stolicy Francji postanowił zademonstrować siłę chrześcijaństwa. Wyeksponowane miejsce na Île de la Cité (wyspie Sekwany), gdzie stała niegdyś pogańska rzymska świątynia, raz na zawsze zaanektował dla chrześcijańskiego Boga. Budowa katedry ciągnęła się niemal 200 lat (1163–1345), co odpowiadało średniej czasowej, w jakiej w XII i XIII w. wznoszono te gotyckie świątynie. Wyrażały się w nich marzenia ludzi, którzy przed 800 laty niebotyczną jak na ówczesne czasy wysokością chcieli dorównać świętym i sięgnąć ich nieba. Żyli w epoce, która doświadczenie Boga wyrażała w przestrzeni, świetle i kamieniu. Bo nic bardziej wtedy nie przydawało sensu życia, jak pełen lęków wyścig o wieczne zbawienie.

Tymczasem jeszcze na początku XII w. świątynie, w których człowiek średniowiecza korzył się przed Bogiem, spowijał ponury mrok. Grube mury i niewielkie okna romańskich kościołów przepuszczały do wewnątrz minimalną ilość światła. Także w pierwszej co do rangi świątyni Francji, a leżącej kilka kilometrów na północ od Paryża w opactwie Saint-Denis. W jej krypcie spoczywał ojciec Karola Wielkiego, król Pepin, oraz cała plejada późniejszych władców z dynastii Franków. „Ale jak w takich mrokach można chwalić Boga?” – pytał opat Suger. Jego wyobraźnia orbitowała wokół „pałacu światła”. Aż swoje wyobrażenia przekuł w czyn. W 1137 r. przedłożył plan budowy nowej świątyni, która zrewolucjonizowała dotychczasową architekturę.

Wizja „pałacu światła” opata Sugera

Suger urodził się w 1081 r. w prostej niezamożnej rodzinie. Ale trafił do szkoły klasztornej, gdzie za towarzyszy miał chłopców z arystokratycznych rodzin. Jego najlepszy przyjaciel w przyszłości jako Ludwik VII zostanie królem Francji. Rytm życia klasztornej szkoły opactwa Saint-Denis wypełnia nauka i modlitwa. Tam między kościelną a szkolną ławką po raz pierwszy błyska Sugerowi przez głowę myśl zastąpienia mrocznej świątyni pałacem światła. Szalona idea nie opuści go już nigdy. Jednocześnie młody mnich benedyktyński wspina się po szczeblach kościelnej kariery. Zostaje prowincjałem zakonu w Normandii. Zaraz potem król Ludwik wysyła go do Rzymu. W gabinetach i na kurialnych korytarzach konferuje z odwiedzającymi papieża książętami z całej Europy i kościelnymi hierarchami. Nabiera elokwencji i dyplomatycznych szlifów. Później historycy będą porównywać go do kardynała Richelieu, największego dyplomaty, jakiego wydała francuska ziemia. W 1122 r. Suger trafia na miejsce swojego przeznaczenia – zostaje opatem w Saint-Denis. Większą smykałkę wykazuje do pomnażania klasztornego bogactwa niż bożej chwały. Strumień przychodów przeznacza na przebudowę świątyni. Ściąga z całego kraju mistrzów budowlanych, kamieniarzy, murarzy i dekoratorów. Przedstawił im nie tylko koncepcję gruntownej przebudowy, ale zasypał detalami.

Czytaj więcej

Architektura

Katedra Notre Dame otwiera się po pożarze. Remont pochłonął 3 miliardy złotych

Odbudowa paryskiej katedry Notre trwała ponad 5 lat. Po drodze nie obyło się bez konfliktów i kon...

Kolumny zamawia w Rzymie i sam wyznacza ich drogę transportu: Morzem Śródziemnym, kanałem La Manche i potem wijącą się Sekwaną. Ale ostatecznie odstępuje od zbyt ryzykownego przedsięwzięcia i kamień pozyskuje z odległego zaledwie o 30 km od Paryża kamieniołomu w Pontoise. Po trzech latach zachodnia fasada jest gotowa. Na drzwiach z brązu rozbłyskuje złocony napis: „Dzieło promieniuje szlachetnością, ale ma rozjaśnić serca, by te dotarły do prawdziwego światła, gdzie Chrystus jest prawdziwą bramą”.

To dopiero początek. W 1140 r. Suger rozpoczyna budowę prezbiterium. Jego wizja to niebiańska Jerozolima na ziemi. „Jeśli życie wieczne jest sensem wiary, to kościół ze swoim transcendentnym światłem jest tego przedsionkiem”. „Świątynia – jak pisze Suger – powinna być miejscem pośrednim w uniwersum, które ani nie jest zanurzone w błocie ziemi, ani jeszcze w czystości nieba”. To miejsce, w którym „dzięki łasce Pana śmiertelnicy przenoszą się z ziemskiej pośledniości do wyższego świata”.

W górę zamiast grubych murów pną się strzeliste ściany, opierające się na pilastrach i łukach żebrowych. Konstrukcja ozdobiona gigantycznymi oknami sprawia wrażenie, jakby dźwigała sama siebie i obywała się bez ścian. Zamiast masywnego sklepienia kolebkowego spina ją od góry filigranowe i lekkie sklepienie krzyżowe. Całość tchnie niebywałą elegancją. Jednocześnie architektura ociera się o śmiałość graniczącą z impertynencją. Plany budowlane nie zasadzają się wszak na jakichkolwiek obliczeniach, które gwarantowałyby statykę budowli.

Robotnicy uwijają się w pocie czoła przez wszystkie pory roku, przez pełne cztery lata. Aż nowy pałac, utrzymywany przez 12 kolumn, symbolizujących 12 apostołów, a w środku przez dalszych 12 proroków ze Starego Testamentu, rozbłysnął światłem, które wdarło się przez tysiące pojedynczych witraży. Tylko ten, kto przyłoży do nich nos, zobaczy, jak poszczególne szkiełka połączone zostały rozgałęzioną pajęczą siecią z ołowiu. Kiedy promienie słońca oświetlą kolorowe szkło, wnętrze świątyni spowija metysaż czerwieni, żółci, zieleni i niebieskości. W najjaśniejszym miejscu świątyni, w prezbiterium, u stóp ołtarza, opat Suger składa najcenniejszy artefakt – złoty relikwiarz z szatkami św. Dionizego, który do tej pory zdeponowany był w mrocznej krypcie.