Odzwierciedlają marzenia i aspiracje panny młodej. O symbolice dywanu posagowego

Warunki geograficzne i klimatyczne, zasoby naturalne, tradycyjne rodzaje rolnictwa i tradycje rzemieślnicze na terytorium Azerbejdżanu wpływały na stopniowe pojawianie się cech regionalnych w życiu kulturalnym ludzi żyjących tu od tysięcy lat. Regionalna różnorodność i bogactwo przejawia się zarówno w tradycyjnej sztuce tkania dywanów, jak i w innych dziedzinach.

Na terytorium Azerbejdżanu powstało kilka wyjątkowych ośrodków produkcji dywanów bazujących na tutejszej tradycji i kulturze. Wśród nich na znaczeniu zyskały ośrodki Shirvan, Karabakh, Gazakh, Zangezur, Nakhchivan i Mughan. Wraz z kształtowaniem się unikalnych lokalnych tradycji artystycznych w każdym z tych ośrodków rzemieślniczych, pojawiły się również wspólne aspekty.

Czym są dywany posagowe?

Podobnie jak w innych wschodnich krajach tradycja tkania dywanów posagowych jest szeroko rozpowszechniona w Azerbejdżanie od czasów starożytnych. Dziewczęta, które uczyły się tkania dywanów od dzieciństwa, miały okazję wykazać swój osobisty gust, umiejętności rzemieślnicze i przedsiębiorczość, tkając własny dywan posagowy. Z drugiej strony, umiejętność tkania dywanów przez pannę młodą, która przeprowadziła się do domu męża, była zwykle wysoko ceniona, ponieważ zwiększała szanse na dobrobyt finansowy przyszłej rodziny.

Jej posagowy dywan był zwykle tkany przez już zaręczone dziewczyny. W niektórych przypadkach również uczestniczyła w tkaniu dywanu matka dziewczyny, dzięki czemu praca była szybsza i doskonalsza. Gdy posagowy dywan był już gotowy, zazwyczaj w domu przyszłej panny młodej organizowano przyjęcie, a utkany posagowy dywan pokazywano przyszłym krewnym. Podczas takiego przyjęcia odbywała się specjalna ceremonia zwana „oddzieleniem dywanu od chanu” lub „odcięciem dywanu od chanu”. Szanowani członkowie obu rodzin za pomocą nożyczek na zmianę odcinali dywan od chanu (krosna dywanowego). Po odcięciu dywanu tkaczka (panna młoda) otrzymywała słodycze i prezenty przyniesione z domu narzeczonego. Ceremonia symbolizowała pokrewieństwo obu rodzin i ich przyszłą jedność.

Tkanie dywanu posagowego było uważane za jedno z najważniejszych wydarzeń w życiu dziewczyny, która miała wyjść za mąż. Z tego powodu, począwszy od wyboru wzoru dywanu posagowego, aż do zakończenia procesu tkania, tworzenie dywanu traktowano z miłością, troską i odpowiedzialnością. Azerbejdżanie mają takie odwieczne powiedzenie: „Rodzimy się na dywanie, bierzemy ślub przed dywanem, a kiedy umieramy, jesteśmy chowani przykryci dywanem”.

Nieprzypadkowe wzory i motywy

Na początkowym etapie planowania dywanu posagowego szczególną uwagę zwracano na dobór stylistyki. Preferowane były tradycyjne wzory tkane w danej rodzinie, plemieniu, rodzie lub wiosce. Wzór i motywy musiały być dobrze znane tkaczowi. Jako etniczno-kulturowy znacznik rodziny, plemienia, rodu tradycyjny wzór zapewniał „narodową tożsamość” i „samoświadomość”.

Kolejnym etapem był proces tkania dywanu, od czasu do czasu monitorowany przez matkę panny młodej, która udzielała rad i wskazówek dotyczących prawidłowego tkania tradycyjnych motywów wzoru. Poza głównymi motywami wzorniczymi zamieszczanymi w centralnej części dywanu, na jego obrzeżach znajdowały się „wolne” przestrzenie. Tkaczka czasami wykorzystywała je, aby utkać motywy, obrazy i znaki, które co prawda nie należały do tradycyjnego wzoru, ale ukazywały jej wyobraźnię, gust i pragnienia. Takie wytwory tkackie są bardziej powszechne w dywanach posagowych, a powodem tego jest fakt, że dziewczyny, które wkrótce miały wyjść za mąż, „dzieliły się z dywanem” swoimi życzeniami i marzeniami dotyczącymi ich przyszłego życia rodzinnego. Tym samym tkaczka dywanów posagowych stawała się w czasie zaręczyn najbliższym powiernikiem i przyjacielem panny młodej, odzwierciedlając znaki i symbole długiej intymnej „rozmowy” z nią samą i tkanym przez nią dywanem.

Rozszyfrowanie symboli na dywanie

Jeden z dywanów, wyrażający życzenia panny młodej, bogaty w różne znaki i symbole, został utkany w Karabachu pod koniec XIX w. Obecnie jest przechowywany w zbiorach Galerii Nickle Uniwersytetu Calgary w Kanadzie.

Wiadomo, że dywany z takim wzorem (zwane „Czelebi”) były tradycyjnie tkane w starożytnych wioskach Czelebi w pobliżu miasta Barda w Karabachu oraz w regionie Jabrayil. Posagowy dywan przechowywany w zbiorach Galerii Nickle Uniwersytetu Calgary w Kanadzie został prawdopodobnie utkany przez dziewczynę, która mieszkała w wiosce Czelebi. Nietradycyjne motywy i symbole wplecione w dywan odzwierciedlają marzenia i aspiracje panny młodej, która mieszkała w Karabachu pod koniec XIX w. i przygotowywała się do życia rodzinnego.

Oto symboliczne motywy na dywanie, które wyrażają jej pragnienia i życzenia:

1. Para młoda – symbol wyrażający pragnienie dziewczyny, która tka posagowy dywan, aby połączyć się ze swoim narzeczonym. Państwo młodzi są symbolem marzenia o ślubie, oczekiwania, pragnienia szczęścia rodzinnego.

2. Drzewo życia – w tradycyjnej azerbejdżańskiej symbolice drzewo oznacza długowieczność, pokrewieństwo i przynależność do szlachetnego rodu. Tak jak długowieczne drzewo ma gałęzie i mocne korzenie, tak pożądane było, aby rodzina miała swoje „gałęzie”.

3. Zasłona „tagcza” – osłona chroniąca przedmioty gospodarstwa domowego przed „złym spojrzeniem”. Były zasłonami zakrywającymi głęboko sklepione półki wykute w wewnętrznych ścianach tradycyjnych domów. Są to zasłony, które chronią przedmioty gospodarstwa domowego, przybory i pościel rodzinną – przechowywane na półkach ściennych i skrywane przed wścibskimi spojrzeniami i „złym okiem”. Trójkątna zasłona ścienna na posagowym dywanie reprezentuje sekretne wewnętrzne życie domu i jest symbolem ochrony przed „urokiem”.

4. Woreczek z solą – sól wraz z chlebem to symbol utrzymania i błogosławieństwa. Sól oznacza także „smak życia”. Ponieważ jest uważana za zwiastun błogosławieństwa dla domu, nie przekazywano jej z domu do domu obcego. Dostojnego gościa witano chlebem i solą. „Przysięgali na sól” i przeklinali osobę, która złamała przysięgę: „Niech sól/chleb zaślepi ci oczy”. Jeśli myśleli, że któryś z domowników ma w sobie „złe oko”, nad jego głową krążono ze szczyptą soli, którą następnie wrzucano do ognia. Jednocześnie uważano go za uwolnionego od nieszczęścia.

5. Stół – jest symbolem obfitości i dobrobytu. Jednocześnie to symbol rodziny. Jedzenie wspólnie obiadu lub kolacji z rodziną przy stole jest oznaką jedności, pokoju i życzliwości. Stół był uważany za święty, przysięgano na stół. Złamanie „przysięgi stołu” oraz mówienie kłamstw podczas siedzenia przy stole było uważane za najcięższy grzech. Powiedzenie ludowe: „Jeśli kłamiesz, niech stół cię oślepi”, odzwierciedla sakralny stosunek do stołu. Ten przedstawiony na dywanie posagowym symbolizuje jedność domu, rodziny i jej czystość.

6. Kufer – w tradycyjnym azerbejdżańskim domu był miejscem przechowywania najdroższych i najważniejszych rzeczy. Kufer to tradycyjny mebel, duża skrzynia, która zapewnia bezpieczne przechowywanie rzeczy. Zwykle był przekazywany nowożeńcom jako posag. Taki kufer nazywany był skrzynią ślubną, którą starannie przechowywano w rodzinie. Na skrzyni tej często wypisywano życzenia dla młodej rodziny: „Bądźcie szczęśliwi”, „Szczęśliwego ślubu” itp. Kufer zazwyczaj wykonywano z drewna i ozdabiano go mocowanymi metalowymi blachami i kolorowymi wzorami. W tradycyjnym gospodarstwie domowym pełnił funkcję nowoczesnego sejfu. Pokrywa kufra była zamykana na bezpieczny zamek. Skrzynia ta symbolizowała dom, zapasy rodzinne, zamożność. Wizerunek kufra na dywanie posagowym jest symbolem pragnienia bogactwa, obfitości i dobrobytu.

7. „Chamsa” – wizerunek ludzkiej dłoni w pozycji otwartej jest jednym z najstarszych i magicznych symboli ochronnych (talizmanów). Symbol ten, który muzułmanie nazywają „Chamsa” („pięć” – od pięciu palców dłoni), oznacza „ochronną rękę” Fatimy, córki Proroka Mahometa. Wizerunek oka na otwartej dłoni jest uważany za potężny muzułmański talizman, który chroni przed tzw. złym okiem. Na prezentowanym dywanie posagowym wizerunek „Chamsy” jest przedstawiony jako magiczny talizman, który chroni przed złem i „złym okiem”. Symbolizuje też przekonanie, że rodzina zaręczonej dziewczyny ma silną i czystą wiarę.

8. Tar – instrument muzyczny. Rola muzyki w tworzeniu szczególnej atmosfery, jedności i życzliwości w domu i rodzinie jest wyjątkowa. Instrument muzyczny Tar i wykonywana na nim tradycyjna muzyka ludowa to sposób na połączenie rodziny, rodu i osobistych korzeni kulturowych. Muzyka grana na tarze przywołuje pamięć kulturową, porządkuje samowiedzę i samoświadomość oraz zapewnia przywiązanie do korzeni. Muzyka symbolizuje szczęśliwy stan i radość w domu.

9. Samowar/czajnik (opis zestawu) – symbolizują gościnny i przyjazny dom. Tradycją jest zapraszanie gościa, przyjaciela czy sąsiada na herbatę z samowara (lub czajnika). Samowar oznacza także jedność rodziny, jej dużą liczebność i przestrzeganie wszystkich zwyczajów. Gromadzenie się rodziny wokół samowara, siedzenie i wspólne picie herbaty, to symbol rodzinnej komunikacji i jedności. Samowar na dywanie posagowym oznacza pragnienie jedności rodziny.

10. Małe dziecko – jest symbolem rodziny, ciągłości pokoleń, nieskończoności życia. Kiedy zakłada się nową rodzinę, pierwszym i najważniejszym życzeniem młodych ludzi jest posiadanie dziecka. Chłopiec na posagowym dywanie reprezentuje pragnienie tkaczki, aby mieć dziecko.

11. Gazela – symbol piękna i delikatności w Azerbejdżanie. Gloryfikacja piękna gazeli w folklorze, pieśniach ludowych i rzemiośle jest jednym z wyznaczników tożsamości narodowo-kulturowej. Kiedy rodziła się piękna dziewczynka, nadawano jej imię Gazela. Na dywanie posagowym gazela jest symbolem piękna, czułości, kruchej miłości do życia i wolności. Gazela to figuratywny symboliczny autoportret zaangażowanej tkaczki dywanów, która w domu ojca czuje się wolna i kochana.

Podsumowanie

Dywany zawsze odgrywały istotną rolę w życiu i gospodarstwie domowym tradycyjnego Azerbejdżanina. Azerbejdżanie mają takie odwieczne powiedzenie: „Rodzimy się na dywanie, bierzemy ślub przed dywanem, a kiedy umieramy, jesteśmy chowani przykryci dywanem”. Dywan towarzyszy Azerbejdżanom od narodzin aż do śmierci. Dla Azerbejdżan dywan to nie tylko przedmiot gospodarstwa domowego, ale zjawisko kulturowe, które zapewnia mistyczne połączenie z rodowodem, pokoleniem i plemieniem. Motywy tkane na dywanach są symbolami obrazów zakodowanych w pamięci historycznej i kulturowej.

Czytaj więcej

Historia

Asasyni: Mroczny zamek Starca z Gór

Hasan ibn Sabbah, zwykły szyicki kaznodzieja, dokonał rzeczy zdumiewającej. Stworzył w górskiej twierdzy własne państwo i zbudował wspólnotę ludzi gotowych spełnić każde jego żądanie. Nawet jeżeli mieli za to zapłacić życiem.