Z dziejów Komisji Nauk Technicznych PAU

Niedawno opisywałem na tych łamach historię powstania i rozwoju Polskiej Akademii Umiejętności – korporacji uczonych, która trwa i rozwija się od ponad 150 lat („Rzecz o Historii”, 31 maja 2024). Jednak przez wiele lat w strukturze PAU brakowało miejsca dla naukowców uprawiających i rozwijających nauki techniczne. W Polskiej Akademii Nauk od początku jej istnienia funkcjonował (i funkcjonuje nadal!) Wydział Nauk Technicznych, natomiast w PAU tych nauk (jak najbardziej spełniających kryteria Umiejętności!) nie było. Tymczasem...

Czytaj więcej

Historia Polski

Polska Akademia Nauk i jej skomplikowane dzieje

Polska Akademia Nauk (PAN) była początkowo wzorowana na Radzieckiej Akademii Nauk i miała ułatwić władzom politycznym kontakt ze środowiskiem naukowym oraz zapewnić rządzącym wsparcie PAN przy podejmowaniu trudnych społecznie decyzji.

Miasto nie tylko dla humanistów, lekarzy i artystów

W Krakowie działają dwie duże uczelnie techniczne: Akademia Górniczo-Hutnicza powołana do istnienia w 1913 r., która jednak ze względu na I wojnę światową rozpoczęła działalność w 1919 r., oraz Politechnika Krakowska, której pierwsze etapy funkcjonowania związane były z AGH. Warto może przypomnieć, że od 1 kwietnia 1945 r. na Akademii Górniczej, która potem przekształcona została w AGH, funkcjonowały Wydziały Politechniczne, będące de facto zalążkiem Politechniki Krakowskiej – ta jednak pełną niezależność uzyskała dopiero 7 lipca 1954 r.

Zarówno AGH, jak i Politechnika Krakowska rozwijały się prężnie, dawały ogromny wkład do polskiej nauki oraz ogromną liczbę dobrze wykształconych inżynierów, których zniszczony wojną kraj bardzo potrzebował. Nie było wtedy ani nie ma do dzisiaj w Polsce innego miasta o tak bogatej ofercie badań i kształcenia w naukach technicznych. Tymczasem Polska Akademia Umiejętności fakty te całkowicie ignorowała!

Prof. Roman Ciesielski (1924–2004)

Krzysztof Ciesielski/wikipedia

Można tę sytuację zrozumieć w odniesieniu do końca XIX i początku XX w., gdy PAU miała tylko trzy wydziały: Filologiczny, Historyczno-Filozoficzny i Matematyczno-Przyrodniczy. Od 1930 r. dołączono Wydział Lekarski. Po II wojnie światowej Wydział Matematyczno-Przyrodniczy podzielono na dwa: Wydział III Matematyczno-Fizyczno-Chemiczny oraz Wydział IV Przyrodniczy, a także dołączono w 1994 r. Wydział VI Twórczości Artystycznej. O Wydziale Nauk Technicznych nie mogło być mowy!

Naukowcy uprawiający nauki techniczne bywali w przeszłości wybierani do tego, by piastować godność członków Akademii, ale najczęściej trafiali do Wydziału III Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego. Ja sam zostałem powołany do tego wydziału 20 czerwca 1998 r. Kilku geologów i górników trafiło też do Wydziału Przyrodniczego, ale generalnie byliśmy rozproszeni. Nie sprzyjało to integracji działań przedstawicieli nauk technicznych w łonie samej PAU, jak również utrudniało wychodzenie na zewnątrz z tematyką leżącą w obszarze nauk technicznych – na przykład w postaci publicznych odczytów, które mogłyby się przyczyniać do popularyzacji osiągnięć nauk technicznych wśród nietechników.

Inicjatywa profesora Ciesielskiego

Człowiekiem, który postanowił to zmienić, był prof. Roman Ciesielski (1924–2004), specjalista od mechaniki budowli, członek czynny PAU. 20 marca 2002 r. wystosował obszerny i dobrze umotywowany wniosek na ręce prezesa PAU, w którym wskazywał, że powinna powstać jednostka integrująca przynajmniej tych techników, którym już przyznano status członków PAU.

Zarząd PAU zastanawiał się nad tym wnioskiem dość długo, ale 15 października 2002 r. podjął pozytywną decyzję o powołaniu Komisji Nauk Technicznych, której nadał status Komisji Międzywydziałowej. Taki status był konieczny ze względu na wspomniane wyżej rozproszenie naukowców uprawiających nauki techniczne w różnych wydziałach Akademii.

Rozpoczęły się prace przygotowawcze: powstała grupa założycielska Komisji. Warto wymienić tych członków PAU, którzy w 2002 r. podjęli trud tworzenia zaczątków reprezentacji nauk technicznych w łonie PAU. Byli to (alfabetycznie): Jakub Bodziony (górnictwo), Roman Ciesielski (budownictwo), Henryk Górecki (automatyka), Jan Kaczmarek (mechanika), Zygmunt Kolenda (metalurgia), Andrzej Korbel (metalurgia), Zbigniew Moser (metalurgia), Józef Nizioł (mechanika), Roma Pampuch (ceramika), Jakub Siemek (górnictwo), Leszek Stoch (ceramika), Gwidon Szefer (budownictwo), Ryszard Tadeusiewicz (inżynieria biomedyczna), Wojciech Truszkowski (inżynieria materiałowa), Zenon Waszczyszyn (budownictwo), Stefan Węgrzyn (informatyka). Przepraszam, długa ta lista, ale naprawdę warto wspomnieć tych wszystkich, którzy odważnie weszli na ścieżkę budowy „przyczółka” nauk technicznych w PAU.

Czytaj więcej

Historia

Historia analizy języka naturalnego, część II

W 1966 r. Joseph Weizenbaum stworzył program o nazwie ELIZA, który odbierał pisane do niego przez użytkownika zdania i przeformułowywał je w taki sposób, aby – odsyłane do człowieka – podtrzymywały dialog.

Pierwsze władze Komisji, jej struktura i działalność

13 października 2003 r. odbyło się pierwsze zebranie członków założycieli Komisji Nauk Technicznych PAU, na którym dokonano wyboru władz Komisji (oczywiście z prof. Ciesielskim jako przewodniczącym) i zadecydowano, że Komisja będzie działać w strukturze siedmiu sekcji (w nawiasach podano nazwiska przewodniczących, tzn. organizatorów sekcji): Budownictwa i Inżynierii Lądowej i Wodnej (Roman Ciesielski); Budowy, Technologii i Eksploatacji Maszyn (Józef Nizioł); Inżynierii i Technologii Materiałów Ceramicznych (Leszek Stoch); Informatyki, Automatyki i Robotyki (Henryk Górecki); Metalurgii i Inżynierii Materiałowej (Zbigniew Moser); Górnictwa i Energetyki (Zygmunt Kolenda); Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej (Ryszard Tadeusiewicz). Do każdej sekcji przyporządkowano członków grupy założycielskiej, a na zebraniu 13 stycznia 2004 r. wybrano do każdej sekcji członków stowarzyszonych (po 10 do każdej sekcji), definiując także główne kierunki działania i wyznaczając osoby odpowiedzialne za ich realizację.

Prace nad formowaniem Komisji rozwijały się pomyślnie, lecz wydarzyła się tragedia: 9 czerwca 2004 r. prof. Roman Ciesielski nagle zmarł. Członkowie założyciele zebrali się 27 czerwca 2004 r., oddali cześć pamięci profesora Ciesielskiego i postanowili, że jego dzieło będzie kontynuowane. Komisja Nauk Technicznych powstanie i będzie działała. Jednak ze względu na żałobę nowy Zarząd Komisji postanowiono utworzyć dopiero po wakacjach.

26 października 2004 r. w Małej Auli PAU zebrała się ponownie grupa założycielska Komisji Nauk Technicznych i przeprowadzono tajne głosowanie wyłaniające nowego przewodniczącego i członków Prezydium. Przewodniczącym zostałem ja, a na wiceprzewodniczących wybrano profesorów: Henryka Góreckiego i Jakuba Siemka. Na sekretarza Komisji powołano prof. Zbigniew Moser.

Niezwłocznie poleciłem zawiadomić członków poszczególnych siedmiu sekcji, że na początku stycznia 2005 r. odbędzie się pierwsze zebranie naukowe Komisji i że zaproszeni są członkowie wszystkich sekcji, którzy pracowali praktycznie w całej Polsce. Nie wymieniam tu ich nazwisk, bo to by zajęło zbyt dużo miejsca, ale pełne składy sekcji zostały opublikowane w książce „Prace Komisji Nauk Technicznych” wydanej przez PAU pod koniec 2005 r. Rozesłałem też zaproszenia do wszystkich polskich politechnik, a także do instytutów PAN i do jednostek badawczo-rozwojowych w całej Polsce.

W Wielkiej Auli PAU 25 stycznia 2005 r. odbyło się uroczyste zebranie inauguracyjne Komisji. Udział w nim wzięli wszyscy członkowie Komisji (stali i stowarzyszeni), przedstawiciele wszystkich polskich politechnik (24 osoby), przedstawiciele instytutów PAN pracujący w obszarze techniki (14 osób), przedstawiciele jednostek badawczo-rozwojowych (7 osób) i ponad 50 naukowców zajmujących się naukami technicznymi z całej Polski. Była obawa, że wszyscy uczestnicy nie pomieszczą się w Auli PAU, dlatego przygotowano telebim na zewnątrz auli, ale nie zaszła potrzeba jego użycia.

Po uroczystej inauguracji działalności Komisji Nauk Technicznych PAU, w części naukowej zebrania wygłosiłem referat „Automatyczne rozumienie obrazów medycznych”, który został potem wydrukowany w pierwszym tomie regularnie drukowanych zeszytów zatytułowanych „Prace Komisji Nauk Technicznych”.

Czytaj więcej

Historia Polski

Zwiedzanie polskich zabytków techniki. Dzieje krakowskich mostów, część II

Co prawda, istnienia króla Kraka nie odnotowała żadna oficjalna historia, ale to jego imię nosił jeden z zabytkowych mostów w Krakowie – dziś to most Powstańców Śląskich. W mieście warto też zobaczyć mosty: Józefa Piłsudskiego oraz Dębnicki przy Alejach Trzech Wieszczów.

Dalsze działanie Komisji

Opisałem powstanie i początek działania Komisji, która w 2005 r. i w latach kolejnych organizowała zwykle co miesiąc (z wyjątkiem miesięcy wakacyjnych) zebrania naukowe. Teksty wygłaszanych referatów publikowano w wydawanych co roku zeszytach zatytułowanych „Prace Komisji Nauk Technicznych”, mających kolejne numery.

Kierowałem pracami Komisji do końca 2008 r., po czym w styczniu 2009 r. funkcję przewodniczącego Komisji przejął prof. Zbigniew Moser. Wprowadził on – obok referatów wygłaszanych co miesiąc – tematyczne sympozja, które cieszyły się dużym powodzeniem, bo zjeżdżali się na nie specjaliści określonych działów techniki z Polski i zagranicy, a wydawane zeszyty naukowe z tekstami prac trafiały do najlepszych bibliotek w całej Polsce.

Niestety, 13 kwietnia 2011 r. prof. Moser zmarł i przewodniczącym Komisji został prof. Zenon Waszczyszyn. Ograniczył on znacząco aktywność Komisji, zlikwidował sekcje i zaniechał wydawania „Prac Komisji Nauk Technicznych PAU”, co zniechęciło wielu członków Komisji. Miałem wrażenie – i wrażenie to towarzyszyło także wielu członkom Komisji Nauk Technicznych – że prof. Waszczyszyn, będący w latach 2010–2016 wicedyrektorem Wydziału III Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego PAU, nie chciał drażnić dominujących tam przedstawicieli nauk ścisłych postulatami, by wydział ten uwzględnił także przedstawicieli nauk technicznych.

Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych

W 2016 r. funkcję przewodniczącego Komisji Nauk Technicznych objął prof. Kazimierz Furtak. Był to moment, kiedy po pełnieniu przez dwie kadencje funkcji rektora Politechniki Krakowskiej i po wielu sukcesach odniesionych na tym stanowisku prof. Furtak mógł się zaangażować w inne zajęcia, m.in. w kierowanie pracami Międzywydziałowej Komisji Nauk Technicznych PAU. Zrobił to bardzo sprawnie, wprowadzając regularne zebrania naukowe Komisji, organizując pracę Komisji w pięciu sekcjach oraz łącząc często posiedzenia Komisji Nauk Technicznych PAU z posiedzeniami Komisji Zagrożeń Cywilizacyjnych PAU – co powodowało, że owe połączone Komisje mogły zachęcić do udziału w posiedzeniach znacznie większą liczbę zainteresowanych słuchaczy.