Nie tylko rok 1997. Wielka woda w dziejach Dolnego Śląska.

Region od stuleci padał ofiarą „wielkiej wody”. Jej konsekwencje miały nie tylko charakter społeczny i gospodarczy, ale również kulturowy i polityczny.

Najstarsze przekazy na temat powodzi w tym rejonie pochodzą jeszcze z czasów średniowiecza. Dowiadujemy się z nich np. o znacznych wylewach Odry z roku 1270, 1367, 1444, czy 1454. Nie chodziło w tych przypadkach o zwykłe podtopienia (które były czymś normalnym i akceptowanym w czasach, kiedy nie regulowano rzek), ale o wydarzenia, które miały niszczycielską moc. Dane na ich temat są jednak dość szczątkowe. Więcej informacji dotyczy dopiero wieku XVI, który zresztą obfitował w powodzie, poczynając od 1501 r. Sytuacja zmieniła się w kolejnym, raczej suchym stuleciu. Choć nie brakowało wówczas deszczowych lat, nie skutkowały one tego typu katastrofami. Te powróciły jednak w XVIII stuleciu. Jedna z wielkich powodzi miała miejsce między majem i lipcem 1736 r. W jej efekcie, habsburskie władze prowincjonalne zdecydowały się na generalny objazd Odry. Zaproponowano wówczas m.in. przesunięcie koryta rzeki nieopodal Głogowa. Realizacja nastąpiła już po przejęciu Śląska przez Prusy w latach 1741-1743. Od tamtej pory podejmowano też wiele innych działań o charakterze regulacyjnym i porządkowym (m.in. na mocy dekretu Fryderyka II z 1763 r.). Kanalizację Odry przeprowadzono jednak dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Warto jednak pamiętać, że regulacja rzek miała przede wszystkim na celu ich udrożnienie jako arterii handlowych. Ochrona przed powodzią nie była raczej priorytetem w tego typu inwestycjach.   

Czytaj więcej

Klęski żywiołowe

Powódź w Polsce. Wrocław: Trudna noc dla Marszowic. Przesiąki na wałach

Prezydent Wrocławia, Jacek Sutryk, informował w nocy o przesiąku w dwóch miejscach na wałach w Ma...

Pierwsze powodzie zapamiętane w historii

Bodaj pierwsza dobrze udokumentowana powódź w tym rejonie wydarzyła się wiosną 1785 r. Poprzedziła ją bardzo zimna i śnieżna, choć przede wszystkim długotrwała zima. Ogromne ilości śniegu utrzymały się aż do początku kwietnia, kiedy w górach zaczęły się deszcze, a w dolinach mocno świeciło słońce. W efekcie, ilość wody w takich rzekach jak Nysa Kłodzka, Oława, Bystrzyca, czy Kaczawa, zaczęła szybko się zwiększać, dochodząc następnie do Odry. Woda wylała wówczas m.in. w Brzegu i Wrocławiu, gdzie na przedmieściach jej poziom był tak wysoki, że ludzie musieli szukać schronienia na dachach. Uszkodzonych zostało blisko 400 wrocławskich i podwrocławskich domów. Przyczyniło się do tego również połączenie Odry i Oławy z fosami fortyfikacji miejskich w poprzedniej dekadzie. W historii, zwłaszcza kultury, zapisała się jednak przede wszystkim ówczesna powódź w nadodrzańskim Frankfurcie. Stało się tak nie tylko ze względu na skalę zniszczeń, ale również fakt, że utonął tam siostrzeniec Fryderyka II, książę brunszwicki Leopold. Według legendy miał on ratować topielców, co w efekcie zapewniło mu pośmiertną sławę arystokratycznego dobroczyńcy ludzkości, jakże pasującą do epoki Oświecenia. Do II wojny światowej w miejscu odnalezienia ciała znajdował się monumentalny (siedmiometrowy) pomnik księcia, ufundowany przez lokalnych wolnomularzy.

Woda ponownie wylała ze wzmożoną siłą w dorzeczu Odry ponad ćwierć wieku później. W 1813 r. skutki tego wydarzenia były jednak nie tylko lokalne, ale również (wyjątkowo) globalne. Ówczesna powódź zaczęła się pod koniec sierpnia, czyli w czasie, kiedy Dolny Śląsk był miejscem ostrych wojennych zmagań Napoleona z tzw. Szóstą Koalicją, a ściślej Prusakami i Rosjanami. Działo się to już po odwrocie spod Moskwy. W czasie decydującej konfrontacji pod Legnickim Polem (wówczas Wahlstatt), niespodziewany wylew Kaczawy skutecznie zmusił Francuzów do wycofania się do Saksonii, a triumfującego dzięki temu Gebharda Blüchera, wodza Prusaków, wyniósł do dziedzicznej godności księcia Wahlstatt. W czasie chaotycznego odwrotu, setki żołnierzy Wielkiej Armii miało utonąć w mocno wzburzonej i  rozlewającej się po okolicy Kaczawie i Nysie Szalonej.      

Czytaj więcej

Polityka

Powódź w Polsce. Bogdan Zdrojewski: W niektórych miejcach zrobiono za mało, w niektórych - za dużo

Nie ma takiego kraju, który zabezpieczyłby się przed wszelkimi klęskami żywiołowymi, ale na teren...

XIX-wieczny potop

Pod względem skali destrukcji, jaką niesie ze sobą wodą, w XIX wieku nic nie mogło się jednak równać z powodzią 1854 r. Już w maju Dolny Śląsk zaczęły nawiedzać deszcze, które powtarzały się z dużą intensywnością w kolejnych miesiącach. Poziom wody na Odrze zaczął się wyraźnie podwyższać w lipcu. Krytyczny moment nastąpił w kolejnym miesiącu, wraz z wciąż utrzymującymi się opadami. „Wielka woda” zalała wpierw Racibórz, następnie Opole i Wrocław, nie mówiąc o rozlicznych wsiach i miasteczkach.

Największy przepływ został odnotowany przy ujściu Kłodnicy do Odry koło Kędzierzyna-Koźle (2850 m3/s). Teren zalany na Śląsku obejmował ok. 1600 km2. Zniszczeniu lub uszkodzeniu uległo ponad 2100 domów mieszkalnych. Pod względem wartości mienia przeszło trzykrotnie wyżej szacowano jednak straty w infrastrukturze: drogach, mostach, tamach, czy sieci wodociągowej. Tak poważna dewastacja regionu stała się w niedługim czasie jednym z czynników emigracji polskojęzycznych Ślązaków do Stanów Zjednoczonych. Co prawda, pierwsza śląska (jak i zarazem polska) osada w Teksasie – Panna Maria – została założona jeszcze przez emigrantów sprzed powodzi. Jednak gwałtowny rozwój tej społeczności w drugiej połowie lat 50-tych XIX w. był w znacznej mierze wynikiem popowodziowych rozstań z rodzinną ziemią.