Łzy Kuriera z Warszawy

W poniedziałek przypada 15. rocznica śmierci Jana Nowaka- -Jeziorańskiego. O misji, z jaką został wysłany z Londynu do przedpowstańczej Warszawy, opowiada film „Kurier", którego producentem było Muzeum Powstania Warszawskiego.

Nowak-Jeziorański był jednym z ostatnich żyjących świadków tego, co działo się w Warszawie przed wybuchem powstania i okoliczności podejmowania decyzji o jego rozpoczęciu. Miał w sobie cudowne sprzeczności. Z jednej strony był przeciwnikiem powstania, ale z drugiej strony rozumiał, że ludzie musieli stanąć do walki.

Powołanie Polskiego Państwa Podziemnego 27 września 1939 r. było znakiem, że Polska nie idzie na kolaborację ani z III Rzeszą, ani z ZSRR, tylko metodami podziemnymi ratuje państwowość i tworzy fundament do budowy przyszłego, powojennego państwa. Skutki tego były takie, że 1 sierpnia 1944 r. trzeba było stanąć do walki.

Pamiętajmy, że w czasie powstania ogłoszono nową Rzeczpospolitą, która w historii Polski nie ma nawet numeru; wydano wtedy nowe dzienniki ustaw. Marzeniem Jana Nowaka-Jeziorańskiego było takie państwo. Chcieliśmy to opowiedzieć w filmie „Kurier".

Jakie było jego zdanie na temat powstania?

Gdy rozmawiałem z nim na ten temat, pytałem o kulisy powstania. Nowak zarzucał dowództwu błędy, szafowanie ludzkim życiem. Gdy o tym opowiadał, widziałem łzy w jego oczach. Podawał mnóstwo przykładów błędnych rozkazów.

Po wojnie, od 1951 r., przez ćwierć wieku kierował Radiem Wolna Europa.

To była wielka szansa. W Monachium powstała nagle placówka, która podjęła się trudnego zadania przechowania istoty polskości, kultury i tradycji w wymiarze popularnym. Nowak komunikował się nie tylko z elitą, ale też ze wszystkimi Polakami. Tłumaczył, jaka jest prawda o polityce. Pamiętał o piosenkach okupacyjnych, których mogliśmy posłuchać. Pilnował, aby prawda była stale obecna w radiu.

Wspomina się, że „wprowadził Polskę do NATO". Jaką rolę odegrał w tych wydarzeniach?

Użył wszystkich metod dyplomatycznych. Problemem było to, że w USA republikanie nie chcieli się zgodzić na wejście Polski w struktury sojuszu. Nowak-Jeziorański prowadził działania wspierające polską dyplomację. Rozrysował mapę dotarcia do poszczególnych kongresmenów. Istnieją legendy o tym, jak to robił. Podobno dowiadywał się, kto jest autorytetem dla danego polityka i wysyłał do niego tę osobę. Do jednego z kongresmenów dotarł przez polskiego fryzjera – ten przy goleniu namawiał go, aby poparł wejście Polski do NATO.

Jak upamiętniać Jana Nowaka?