Kalendarium 1964 - 1968

14 marca

– W proteście przeciwko ograniczaniu wolności słowa jego inicjator – poeta i felietonista Antoni Słonimski– złożył w Urzędzie Rady Ministrów list sprzeciwiający się ograniczeniu przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzeniu cenzury „co zagraża rozwojowi kultury narodowej”. Dokument podpisały 34 osoby – twórcy i naukowcy, m.in. Maria Dąbrowska, Paweł Jasienica, Karol Estreicher, Maria Ossowska, Stanisław Pigoń, Jerzy Turowicz, Jerzy Andrzejewski, Stanisław Cat-Mackiewicz, Stefan Kisielewski, Jan Parandowski, Zofia Kossak, Melchior Wańkowicz. Reżim Gomułki poddał jego sygnatariuszy represjom oraz zorganizował przeciwko nim propagandową kampanię, np. inicjując tzw. kontrlist podpisany przez ok. 600 osób, w tym Jarosława Iwaszkiewicza, Juliana Przybosia, Tadeusza Różewicza, Wisławę Szymborską.

23 kwietnia

– W uchwalonym przez Sejm PRL kodeksie cywilnym umieszczono zapis, iż „przepisy prawa cywilnego powinny być tłumaczone i stosowane zgodnie z zasadami ustroju i celami PRL”. Kodeks uderzał również we własność prywatną na wsi.

23 lipca

– W Londynie utworzono Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny. POSK – wspólny dom polskiej emigracji – był jedyną taką instytucją na świecie wzniesioną wysiłkiem naszych rodaków. Stał się małą Polską, centrum niepodległościowego życia społecznego i kulturalnego emigracji.

9 listopada

– W ramach narastającego konfliktu ze środowiskami intelektualnymi i represji wobec sygnatariuszy Listu 34, na trzy lata więzienia skazano Melchiora Wańkowicza. 72-letni, najpopularniejszy żyjący polski pisarz spędził w areszcie pięć tygodni. Powodem jego aresztowania było przesłanie córce Marcie Erdman mieszkającej w USA listu opisującego sytuację w środowisku literackim, którego fragmenty wyemitowało Radio Wolna Europa. Międzynarodowy skandal wywołany jego aresztowaniem spowodował, że natychmiast po procesie został wypuszczony.

12 grudnia

– Ministrem spraw wewnętrznych został Mieczysław Moczar, działacz KPP, agent sowiecki o pseudonimie Woron, partyzant AL, szef wojewódzkiego UB w Łodzi i w Olsztynie, od 1957 roku wiceminister MSW. Nominacja ta stanowiła zwycięstwo nieformalnej grupy działaczy partyjnych określanych „partyzantami”. Od początku lat 60. mitologizowali oni walkę Polaków w okresie II wojny światowej, kreowali się na „narodowych komunistów” i posługiwali się hasłami nacjonalistycznymi, antyinteligenckimi, antysemickimi.

2 lutego

– Próbując odwrócić uwagę społeczną od istoty niewydolnej gospodarki, na karę śmierci skazano Stanisława Wawrzeckiego, dyrektora Stołecznego Przedsiębiorstwa Handlu Mięsem, a wraz z nim cztery osoby na dożywocie (wyrok wykonano). W tzw. aferze mięsnej na ławie oskarżonych zasiadło 10 osób, którym zarzucono „systematyczne zagarnianie mienia społecznego”.

15 lipca

– Na konferencji w Ministerstwie Kultury i Sztuki z udziałem prokuratora generalnego poinformowano o „niezgodnej z prawem działalności trzech członków Związku Literatów Polskich”: Stanisława Cata-Mackiewicza, Januarego Grzędzińskiego i Jana Nepomucena Millera, którym zarzucono publikacje w prasie emigracyjnej. Mackiewicz pisywał od 1964 roku pod pseudonimem Gaston de Cerizay artykuły do paryskiej „Kultury”, podobnie Grzędziński, natomiast Jan Nepomucen Miller publikował jako Stanisław Niemira w londyńskich „Wiadomościach” i 18 września tego roku otrzymał wyrok trzech lat więzienia.

19 lipca

– Na 3,5 roku skazano Jacka Kuronia, a na trzy lata Karola Modzelewskiego. Powodem był ich „List otwarty do członków PZPR i ZMS przy Uniwersytecie Warszawskim”. Obaj z pozycji fundamentalistycznie marksistowskich krytykowali w nim powstanie i rządy nowej klasy (partyjnej nomenklatury i biurokracji).

18 listopada

– Podczas obrad Soboru Watykańskiego II uczestniczący w nim polscy biskupi wystosowali listy do kilkudziesięciu zagranicznych episkopatów w związku ze zbliżającym się milenium chrztu Polski. W tekście do biskupów niemieckich znalazły się słowa: „wyciągamy do Was (…) ręce oraz udzielamy przebaczenia i prosimy o przebaczenie”. Gest ten miał stanowić początek wzajemnego pojednania między obu narodami. W związku z tym władze, które budowały swoją legitymizację na antyniemieckości, rozpętały nienawistną kampanię przeciwko biskupom, co znalazło akceptację wśród części społeczeństwa, w którym żywe były jeszcze rany i wspomnienia niemieckich zbrodni.

3 maja

– Na Jasnej Górze odbyły się główne uroczystości milenijne chrztu Polski, w których miał uczestniczyć Ojciec Święty Paweł VI. Papież jednak nie przybył, gdyż nie został wpuszczony do Polski przez komunistów, którzy oświadczyli, iż jego wizyta jest „nie na czasie”. Główne uroczystości milenijne przebiegały od kwietnia do czerwca.

8 maja dziesiątki tysięcy wiernych uczestniczyły w uroczystościach kościelnych w Krakowie. Wieczorem milicja przy użyciu pałek rozpędziła młodzież wznoszącą okrzyki: „Wolności religii w szkołach”, „Precz z komuną” itp. Do starć z milicją doszło również w Gdańsku, gdzie 29 maja po mszy św. w katedrze odprawionej przez kard. Wyszyńskiego wierni zaczęli niszczyć stojące na ulicach plansze z hasłami propagandowymi wymierzonymi w Kościół. ZOMO zaatakowało także wiernych po procesji Bożego Ciała w Warszawie 26 czerwca. Uroczystościom towarzyszyła peregrynacja Obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, którego kopia odwiedzała poszczególne miasta. Na jej trasie wszędzie gromadziły się tysiące wiernych. We wrześniu obraz został „aresztowany” przez bezpiekę i odwieziony na Jasną Górę.

21 października

– Na Uniwersytecie Warszawskim na zebraniu Związku Młodzieży Socjalistycznej Leszek Kołakowski wygłosił odczyt w 10. rocznicę Października ’56, krytykując politykę Gomułki. Kołakowski został wyrzucony z PZPR, a z partii w proteście wystąpili m.in. Wisława Szymborska, Kazimierz i Marian Brandysowie, Wiktor Woroszylski, Julian Stryjkowski.

13 kwietnia

– W warszawskiej Sali Kongresowej odbył się koncert zespołu The Rolling Stones, jedyny w kraju za żelazną kurtyną. Zainteresowanie młodzieży – zafascynowanej zachodnią popkulturą – było tak duże, że wielu pozostało na zewnątrz i wkrótce jako elementy chuligańskie zostało zaatakowanych przez oddziały milicji.

19 czerwca

– Kilka dni po wojnie sześciodniowej, w której Izrael pokonał prosowieckie państwa arabskie, co wzbudziło radość części Polaków (jak komentowano: „polscy Żydzi pobili rosyjskich Arabów”), Gomułka powiedział: „agresja Izraela spotkała się z aplauzem w syjonistycznych kręgach Żydów obywateli polskich (...). Stoimy na stanowisku, że każdy obywatel polski powinien mieć tylko jedną ojczyznę – Polskę Ludową”. Słowa te stały się zachętą do antysemickiej kampanii. W następnych miesiącach usuwano z aparatu partyjnego, MSW, wojska i prasy ludzi, którym zarzucano żydowskie pochodzenie bądź sympatie. Czołową rolę w czystce odegrał szef Sztabu Generalnego LWP gen. Wojciech Jaruzelski, który w kwietniu 1968 roku został ministrem obrony narodowej.

24 lipca

– Została powołana Fundacja Lanckorońskich z Brzezia z siedzibą w Rzymie. Jej prezesem została prof. Karolina Lanckorońska, która m.in. wspomagała stypendiami studentów i naukowców oraz ofiarowała Polsce wiele bezcennych dzieł sztuki.

6 – 12 lipca

– W PRL przebywał owacyjnie witany prezydent Francji Charles de Gaulle. Poparł zachodnią granicę z Niemcami, m.in. wypowiadając w Zabrzu słynne słowa o „najbardziej polskim z polskich miast”.

24 listopada