Zamknięte wspólnoty

Wobec narastającej, również ze strony Kościoła, presji, by wyrzucić Żydów poza nawias społeczeństwa, na porządku dziennym zaczęła stawać sprawa odizolowania ich od chrześcijańskiego otoczenia.

Publikacja: 14.04.2008 02:06

Zamknięte wspólnoty

Foto: Żydowski Instytut Historyczny

Przepisy dotyczące przymusowego osiedlania Żydów w specjalnie do tego wyznaczonych miejscach uchwalił już w 1213 r. Sobór Laterański IV. Wprowadzenie tych norm w życie było tym łatwiejsze, że spotkało się z akceptacją ze strony samych Żydów. Zgoda na odcięcie od świata zewnętrznego wynikała w dużym stopniu z łatwiejszego organizowania sobie życia codziennego zgodnego z nakazami judaizmu przez wspólnotę mieszkającą razem. To wspólne zamieszkiwanie odsuwało ryzyko asymilacji, np. poprzez małżeństwa mieszane.

Zgoda na odcięcie od świata zewnętrznego wynikała w dużym stopniu z łatwiejszego organizowania sobie życia codziennego zgodnego z nakazami judaizmu przez wspólnotę mieszkającą razem

Przykre doświadczenia z przeszłości (pogromy i wypędzenia) umacniały więzi w obrębie społeczności żydowskiej

W większości miast zamieszkiwali początkowo stosunkowo niewielki obszar, zazwyczaj położony po obu stronach ulicy, która otrzymywała z czasem nazwę Żydowskiej. Wraz ze wzrostem populacji teren ten powiększał się, z czasem tworząc dzielnicę żydowską. Rytm życia codziennego i świątecznego regulowały tu przepisy religijne i żydowska obyczajowość. W dużym stopniu dzielnice te pozostawały zamkniętą enklawą otoczoną przez chrześcijańską większość. Przykre doświadczenia z przeszłości (pogromy i wypędzenia) umacniały więzi w obrębie społeczności żydowskiej.

Powszechną praktyką było wskazywanie przez właściciela miasta (w przypadku miast królewskich – przez monarchę) terenu, na którym mogą się osiedlać Żydzi

Termin getto na określenie żydowskiej części miasta pojawił się późno, bo dopiero w XVI w. Z czasem niektóre z tych dzielnic otrzymały od monarchy przywilej de non tolerandis christianis, który zabraniał osiedlania się w ich obrębie chrześcijan. Częściej jednak mieszczaństwo chrześcijańskie, by chronić swoje interesy ekonomiczne, występowało o odwrotny zakaz – de non tolerandis Iudaeis, czyli zakaz zamieszkiwania na terenie miasta Żydów. Na ziemiach polskich ten ostatni „przywilej” upowszechnił się dopiero w XVI w.

Dziś w Polsce istnieje osiem gmin żydowskich oraz siedem filii tych gmin skupionych w Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich (ZGWŻ) w RP.

Powszechną praktyką było wskazywanie przez właściciela miasta (w przypadku miast królewskich – przez monarchę) terenu, na którym mogą się osiedlać Żydzi. Jednak w praktyce polskiej zapisów tych nie przestrzegano rygorystycznie. Na porządku dziennym było zamieszkiwanie najbogatszych żydowskich kupców w reprezentacyjnych punktach miasta.

Kahał (hebrajskie kehilla – zgromadzenie, gmina) to wyrażenie z języka jidysz oznaczające gminę, formę organizacji społeczności żydowskiej. Żydzi otrzymywali w średniowieczu od królów i książąt opiekę oraz prawo do niezależności od władz miasta, czyli do wewnętrznej autonomii. W ramach kahału obowiązywało ich prawo żydowskie, tradycyjne, oparte na Torze i jej wykładni Talmudzie. Wywodziło się ono w prostej linii ze starożytnego prawa ukształtowanego w Judei w czasach Drugiej Świątyni i bezpośrednio po jej zburzeniu w 77 r. po Chrystusie. Gmina żydowska miała zarząd liczący od sześciu do 50 osób wybierany na rok. Zarządzał on mieniem gminy, finansami, ustanawiał i egzekwował podatki od swoich obywateli, zapewniał im opiekę i sprawował jurysdykcję. W gminie działał sąd, w którego skład wchodził rabin jako przewodniczący i przedstawiciele starszyzny. Rozstrzygał on sprawy wewnętrzne pomiędzy obywatelami, wydawał orzeczenia w sprawie przestrzegania przepisów religijnych itp. Gmina posiadała bożnicę (czyli synagogę), domy modlitwy (bejt midrasze), łaźnię rytualną (mykwę) oraz cmentarz (bejt almin, bejt olam). Do wykonywania funkcji religijnych powoływano specjalne osoby, z którymi zawierano umowę na okres od roku do trzech lat. Należeli do nich: rabin, szochet (rzezak rytualny), chazan (kantor), szames i inni.

Kahał był jakby miastem w mieście. Zapewniał życie zgodne z przepisami prawa talmudycznego i wymagał świadczeń na rzecz ogółu. Reprezentował, poprzez swoich przedstawicieli, społeczność żydowską danego obszaru w kontaktach z władzą królewską, książęcą, dziedzicem, Kościołami wyznań chrześcijańskich i w ogóle ze światem nieżydowskim.

Dziś w Polsce istnieje osiem gmin żydowskich oraz siedem filii tych gmin skupionych w Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich (ZGWŻ) w RP. Największe z nich funkcjonują w Warszawie, Krakowie i Łodzi. Do ZGWŻ nie należą: Gmina Wyznaniowa Starozakonnych w RP, Niezależna Gmina Wyznania Mojżeszowego, Izraelicka Niezależna Gmina Wyznaniowa w Poznaniu i Żydowska Gmina Reformowana w Gdańsku.

Przepisy dotyczące przymusowego osiedlania Żydów w specjalnie do tego wyznaczonych miejscach uchwalił już w 1213 r. Sobór Laterański IV. Wprowadzenie tych norm w życie było tym łatwiejsze, że spotkało się z akceptacją ze strony samych Żydów. Zgoda na odcięcie od świata zewnętrznego wynikała w dużym stopniu z łatwiejszego organizowania sobie życia codziennego zgodnego z nakazami judaizmu przez wspólnotę mieszkającą razem. To wspólne zamieszkiwanie odsuwało ryzyko asymilacji, np. poprzez małżeństwa mieszane.

Pozostało 89% artykułu
Historia
Zaprzeczał zbrodniom nazistów. Prokurator skierował akt oskarżenia
Materiał Promocyjny
Z kartą Simplicity można zyskać nawet 1100 zł, w tym do 500 zł już przed świętami
Historia
Krzysztof Kowalski: Kurz igrzysk paraolimpijskich opadł. Jak w przeszłości traktowano osoby niepełnosprawne
Historia
Kim byli pierwsi polscy partyzanci?
Historia
Generalne Gubernatorstwo – kolonialne zaplecze Niemiec
Materiał Promocyjny
Big data pomaga budować skuteczne strategie
Historia
Tysiąc lat polskiej uczty
Materiał Promocyjny
Polscy przedsiębiorcy coraz częściej ubezpieczeni