Wśród jej założycieli byli m.in. Stanisław Mendelson i Feliks Perl. W uchwale programowej znalazła się idea ścisłego zespolenia walki społecznej z walką polityczną o odzyskanie niepodległości. Partią zbliżoną programowo do PPS była legalnie działająca w Galicji od 1892 r. Polska Partia Socjaldemokratyczna (PPSD), w której działali m.in. Herman Diamand, Herman Liberman i Bolesław Drobner.
Kilka miesięcy po utworzeniu PPS Związek Robotników Polskich reprezentujący lewicową odmianę socjalizmu połączył się z odłamem Proletariatu, tworząc nową partię pod nazwą Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP), która z kolei połączyła się ze Związkiem Robotników Litewskich, tworząc Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) – autonomiczną organizację w ramach Socjaldemokratycznej Partii Rosji. Skład społeczny partii był typowy dla ówczesnych partii socjalistycznych – kierownictwo wywodziło się z warstwy inteligenckiej, masy członkowskie stanowili robotnicy. W jej kierownictwie znaleźli się m.in. Róża Luksemburg, Leon Jogiches (ps. Jan Tyszka), Adolf Warski.
Zasadnicza różnica między SDKPiL a PPS polegała na stosunku do sprawy niepodległości Polski. Program PPS zakładał priorytet odbudowy niepodległego państwa polskiego, a następnie wprowadzenie ustroju socjalistycznego, o systemie parlamentarnym. Powstanie niepodległego demokratycznego państwa na ziemiach odebranych zaborcom i możliwość stanowienia Polaków o swoim losie PPS uznała za warunek konieczny realizacji reform socjalistycznych.
SDKPiL natomiast zakładała walkę o wprowadzenie ustroju socjalistycznego na drodze rewolucji we wszystkich krajach europejskich, w tym w Polsce. Program tego ugrupowania przewidywał, że gdy zostanie zniszczony kapitalizm, to automatycznie zniesiony zostanie ucisk narodowy, zatem walka o niepodległość Polski jest niepotrzebna, a nawet szkodliwa, gdyż uwikła Polskę w wojny imperialistyczne z sąsiadami. Główną propagatorką tego poglądu była Róża Luksemburg, która irracjonalność polskich dążeń niepodległościowych uzasadniała racjami ekonomicznymi. Razem z Julianem Marchlewskim walczyła z tzw. socjalpatriotyzmem PPS i uważała, że poszczególne części Polski stopniowo ulegają „organicznemu wcieleniu” do mocarstw zaborczych i zrastają się z nimi gospodarczo, społecznie i politycznie. Według niej produkcja Królestwa Polskiego na rynek wschodni nieodwracalnie połączyła je z Rosją.
Po porażce rewolucji 1905 r. poglądy tzw. młodych działaczy PPS zbliżyły się do stanowiska SDKPiL. U schyłku roku na IX Zjeździe partii w Wiedniu i Krakowie doszło do rozłamu. Obóz niepodległościowy z Józefem Piłsudskim na czele (był w nim m.in. Feliks Perl), oparty na strukturach Organizacji Bojowej PPS (OB PPS), utworzył PPS-Frakcję Rewolucyjną, od 1909 r. używającą znów nazwy PPS. Z szeregów OB PPS wywodzili się m.in. bojowcy: Sonia Mendelsohn, Kasztan Mendelsohn i Baruch Szulman, którzy dokonali zamachu na oficera carskiej policji Konstantinowa. Szulman, którego wymienia się w jednym szeregu z tak słynnymi bojowcami PPS straconymi na stokach Cytadeli w Warszawie, jak Stefan Okrzeja, Henryk Baron (ps. Smukły) i Józef Mirecki (ps. Montwiłł), został zastrzelony podczas ucieczki. Obóz antyniepodległościowy uformował się w PPS-Lewicę, w której działali m.in. Maksymilian Horowitz i Feliks Kon, ale także ziemianka z domu Maria Koszutska. Po wybuchu I wojny światowej PPS–L prezentowała stanowisko antywojenne, PPS – popierała działania Piłsudskiego na rzecz odzyskania niepodległości.
