Jedność centralnie sterowana

Tylko w pełni serwilistyczne wobec Kremla partie mogły dokonać brutalnej sowietyzacji społeczeństw

Publikacja: 29.04.2009 08:38

Plakat rozpowszechniany w Polsce ku czci Józefa Stalina

Plakat rozpowszechniany w Polsce ku czci Józefa Stalina

Foto: IPN

Red

W1948 roku we wszystkich krajach bloku wschodniego przeprowadzono akcję „zjednoczenia ruchu robotniczego”. Dzięki temu w państwach satelickich stworzono – na wzór sowiecki – model jednopartyjnej dyktatury.

Rok 1948 rozpoczynał nowy rozdział w dziejach Polski pod rządami komunistycznymi. Dzieje te w sposób nierozerwalny związane były z rozwojem systemu komunistycznego w Związku Sowieckim – Polska i inne kraje tak zwanego bloku wschodniego stanowiły obszar „imperium zewnętrznego”. Sowieci traktowali je jako strefę buforową, niewchodzącą w skład ZSRR, jednak w pełni zwasalizowaną. Decyzje komunistów w Polsce i w pozostałych krajach bloku związane były z wytycznymi z Moskwy, które z kolei stanowiły konsekwencję rozwoju sytuacji międzynarodowej i były dostosowane do wymogów sowieckiej polityki. W końcu lat 40. dynamikę tej polityce nadawał podgrzewany przez Stalina konflikt z Zachodem oraz narastający konflikt Kremla z Komunistyczną Partią Jugosławii.

[srodtytul]Frontem marsz![/srodtytul]

„Imperium zewnętrzne” Sowieci zaczęli tworzyć w latach 1944 – 1945, wraz z zajmowaniem kolejnych krajów przez Armię Czerwoną. Prowadząc ofensywę przeciw III Rzeszy, podbili (w propagandzie mówiono o „wyzwoleniu”): Litwę, Łotwę, Estonię, Polskę, część Niemiec, Bułgarię, Czechosłowację, Rumunię, Węgry, Jugosławię, Austrię (z której krasnoarmiejcy wycofali się dopiero w 1955 roku). Ku Stalinowi ciążyła też Albania, w której po wycofaniu się Wehrmachtu władzę przejęli komuniści.

Litwę, Łotwę, Estonię, Besarabię, Ruś Zakarpacką, część Prus Wschodnich i Kresy Wschodnie Polski wcielono do Związku Sowieckiego. W zmienionej terytorialnie Polsce „ludowej” i w pozostałych państwach Stalin ustanowił marionetkowe rządy – w pełni zależne od Kremla. Wyjątkowa była sytuacja przywódcy komunistów jugosłowiańskich Josipa Broz Tito, który wraz ze swą partią cieszył się prawdziwym poparciem społecznym. W pozostałych państwach siła komunistów opierała się na sowieckich bagnetach. Wszędzie przyjęto podobny scenariusz: przez kilkanaście pierwszych miesięcy opór antykomunistyczny zwalczało sowieckie NKWD, a pod jego osłoną budowano lokalne struktury aparatu represji, które wspierano sowieckimi „doradcami”. Skala i zasięg represji uzależnione były od siły antykomunistycznego oporu. Najbrutalniej postępowano na ziemiach wcielonych bezpośrednio do ZSRR oraz w Polsce „ludowej”.

Scenariusz Stalina przewidywał stopniowe nasilanie terroru i przejmowanie monopolistycznej władzy przez partie komunistyczne. W pierwszym etapie we wszystkich krajach tworzono tzw. fronty lub bloki – w których obok partii komunistycznych skupiano zazwyczaj partie kryptokomunistyczne, organizacje zawodowe, młodzieżowe itp. Miało to stwarzać wrażenie zróżnicowania ideowego wewnątrz bloków, które faktycznie były sterowane przez komunistów. Utworzono więc: Blok Demokratyczny w Polsce „ludowej”, Blok Lewicy na Węgrzech, Front Demokratyczny w Albanii, Front Narodowo-Demokratyczny w Rumunii, Front Narodowy w Czechosłowacji, Front Ojczyźniany w Bułgarii, Ludowy Front Jugosławii. Równocześnie niszczono niezależne od komunistów partie polityczne, aresztowano ich przywódców, mordowano działaczy, fałszowano wybory.

[srodtytul]Równaj do Sowieta![/srodtytul]

Kolejnym etapem ujednolicania bloku sowieckiego stało się utworzenie, we wrześniu 1947 roku w Szklarskiej Porębie, Kominformu, czyli Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych. Organ ten miał służyć synchronizacji działań w bloku sowieckim. Po pierwszym etapie – jakim dla Stalina było przejęcie władzy w państwach, które uznał za swoją strefę wpływu, nadszedł czas na etap drugi – umocnienie totalitarnego systemu i zindoktrynowanie społeczeństwa. Państwa „imperium zewnętrznego” miały w sposób mechaniczny we wszystkich sferach życia kopiować wzorce sowieckie.

Jednolitość nabierała znaczenia ze względu na potęgującą się konfrontację z państwami należącymi do wolnego świata. Latem 1948 roku Stalin doprowadził do blokady zachodnich sektorów Berlina, co zmusiło USA do utworzenia mostu powietrznego, dzięki któremu zaopatrywano zachodnie sektory okupacyjne miasta.

Jednocześnie narastał konflikt sowieckiego dyktatora z przywódcą komunistycznej Jugosławii Josipem Broz Tito. Jugosłowiański satrapa uchylał się od bezpośredniego kopiowania wzorców sowieckich. Usiłował wzmocnić pozycję Jugosławii i, przynajmniej częściowo, uniezależnić się od Stalina, między innymi poprzez projekt budowy tzw. federacji bałkańskiej.

Sowiecki dyktator z niechęcią patrzył na działania komunistów jugosłowiańskich. Po bezskutecznych próbach ich dyscyplinowania wiosną i latem 1948 roku rozpętano w bloku wschodnim wymierzoną przeciw nim kampanię propagandową. W konsekwencji tzw. kryzysu jugosłowiańskiego kraj – pomimo panującego tam systemu komunistycznego – faktycznie wypadł z bloku wschodniego. Dotknięty sankcjami gospodarczymi ze strony Kremla i jego satelitów, rychło uzyskał jednak pomoc gospodarczą Zachodu. Reakcją Stalina na sytuację w Komunistycznej Partii Jugosławii stało się przyspieszenie czystek w partiach komunistycznych bloku sowieckiego poprzez eliminację wszelkich przejawów niezależności wobec Kremla.

Konieczność zwarcia szeregów w całym bloku sowieckim spowodowała przyspieszenie operacji tworzenia jednolitych partii komunistycznych. „Zjednoczenie ruchu robotniczego” odbywało się poprzez wchłonięcie przez komunistów partii socjaldemokratycznych. Poprzedzono je przeprowadzeniem gruntownej czystki – obejmującej nie tylko socjalistów, ale także partie komunistyczne. Działania te realizowano pod czujnym okiem Kremla. Utworzenie w grudniu 1948 roku Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej zamykało proces „jednoczenia ruchu robotniczego” w bloku wschodnim; wcześniej utworzono m.in. Niemiecką Socjalistyczną Partię Jedności (na terenach okupowanych przez ZSRR), Rumuńską Partię Robotniczą i Węgierską Partię Pracujących.

Wprowadzenie dyktatorskiej metody kierowania scalonymi partiami i przejęcie przez nie pełni władzy w swych krajach powodowało, że Stalin zyskał w osobach przywódców poszczególnych partii sprawne narzędzie gotowe do realizacji wyznaczanych przez ZSRR zadań. Konfrontacja z Zachodem wymagała jednak wprowadzania dalszej dyscypliny – na wzór sowiecki rozpoczęto kolejne czystki, zmierzając do budowy „partii monolitu”. Tylko w pełni serwilistyczne wobec Kremla partie mogły bowiem zaangażować się w kolejny etap działań bloku wschodniego – gwałtowną i brutalną sowietyzację społeczeństw, po latach terroru, podbite przez Armię Czerwoną narody miały zostać poddane niespotykanemu dotąd naciskowi ideologicznemu, marksizm-leninizm miał na szereg lat zdominować życie publiczne.

[i]Filip Musiał – dr politologii, historyk. Pracuje

w IPN Oddział w Krakowie. Sekretarz redakcji „Zeszytów Historycznych WiN’u”. Autor m.in.: „Podręcznika bezpieki (…)” oraz redaktor „Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze”[/i]

W1948 roku we wszystkich krajach bloku wschodniego przeprowadzono akcję „zjednoczenia ruchu robotniczego”. Dzięki temu w państwach satelickich stworzono – na wzór sowiecki – model jednopartyjnej dyktatury.

Rok 1948 rozpoczynał nowy rozdział w dziejach Polski pod rządami komunistycznymi. Dzieje te w sposób nierozerwalny związane były z rozwojem systemu komunistycznego w Związku Sowieckim – Polska i inne kraje tak zwanego bloku wschodniego stanowiły obszar „imperium zewnętrznego”. Sowieci traktowali je jako strefę buforową, niewchodzącą w skład ZSRR, jednak w pełni zwasalizowaną. Decyzje komunistów w Polsce i w pozostałych krajach bloku związane były z wytycznymi z Moskwy, które z kolei stanowiły konsekwencję rozwoju sytuacji międzynarodowej i były dostosowane do wymogów sowieckiej polityki. W końcu lat 40. dynamikę tej polityce nadawał podgrzewany przez Stalina konflikt z Zachodem oraz narastający konflikt Kremla z Komunistyczną Partią Jugosławii.

Pozostało jeszcze 86% artykułu
Historia
Czy będą ekshumacje Ukraińców? IPN: Nie ma wniosku
Historia
Na ratunek zamkowi w Podhorcach i innym zabytkom
Historia
„Apokalipsa była! A w literaturze spokój”
Historia
80. rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau. Świat słucha świadectwa ocalonych
Historia
Pamięć o zbrodniach w Auschwitz-Birkenau. Prokuratura zamknęła dwa istotne wątki