Niemcy w Polsce mogli sobie pozwolić na więcej

Rz: Równo 70 lat temu, 15 października 1941 roku, w Generalnym Gubernatorstwie Niemcy wprowadzili karę śmierci za ukrywanie Żydów. Dlaczego wybrali akurat ten termin?

Marcin Urynowicz:

Polityka niemiecka wobec Żydów zaostrzyła się po ataku na ZSRR. Przed rozpoczęciem wojny z Sowietami Niemcy chcieli mieć spokój na tyłach, więc jeszcze latem 1941 r. złagodzili represje wobec ludności żydowskiej. Jesienią wojna na froncie wschodnim już trwała i Niemcy zaostrzyli kurs. Przypuszcza się, że inicjatorem zarządzenia był komisarz getta warszawskiego i gorliwy nazista Hans Auerswald. Według innej wersji nakaz wprowadzenia zarządzenia na terenach okupowanej Polski przyszedł z Berlina.

We Francji czy w Danii kary śmierci za ukrywanie Żydów nie było. Dlaczego Niemcy wprowadzili ją w Polsce?

Niemcy uważali Europę Wschodnią za dzikie tereny, a ich mieszkańców za podludzi. Zdawali sobie sprawę z tego, że to, co się dzieje w Polsce czy Rosji, nie interesuje światowej opinii publicznej tak bardzo jak wydarzenia w Europie Zachodniej. Uważali, że tutaj mogą pozwolić sobie na więcej.

Mimo to byli Polacy, którzy pomagali Żydom. Ale historycy spierają się o ich liczbę. Czy można ich rzetelnie policzyć?

Można próbować. Najbardziej wiarygodne – ale wciąż szacunkowe – wyliczenia przeprowadziło dwoje historyków. Teresa Prekerowa podaje liczbę 140 – 360 tys. Polaków pomagających Żydom, a Gunnar Paulsson w książce „Utajone miasto" – 200 – 300 tys.

Paulsson stawia dwa pytania o liczbę uratowanych Żydów.

Dlaczego tak wielu? Dlaczego tak niewielu? Które z nich jest bardziej zasadne?

Obydwa. Trzeba pamiętać, że do pewnego momentu bardzo niewielu Żydów chciało się ukrywać poza wydzielonymi dzielnicami, a ci, którzy próbowali, nie mogli tak po prostu wyjść na ulicę i prosić o wsparcie. Żeby im pomóc, trzeba było znać ich albo ich znajomych lub mieć kontakty z konspiracją.

W tej sytuacji znaczna część społeczeństwa była bezradna. Jeśli ukrywany nie miał pieniędzy, to trzeba było mieć odpowiednie środki, żeby go przez długi czas utrzymywać.