Generalne Gubernatorstwo – kolonialne zaplecze Niemiec

85 lat temu, 26 października 1939 r., Hans Frank – minister bez teki w rządzie III Rzeszy i wyższy zarządca cywilny okupowanych ziem polskich przy naczelnym dowództwie Wehrmachtu na Wschodzie – proklamował tzw. Generalne Gubernatorstwo (GG).

Publikacja: 25.10.2024 05:01

Członkowie rządu tzw. Generalnego Gubernatorstwa podczas spotkania na Wawelu w 1942 r. Od lewej stoj

Członkowie rządu tzw. Generalnego Gubernatorstwa podczas spotkania na Wawelu w 1942 r. Od lewej stoją: Ernst Kundt – gubernator dystryktu radomskiego (powieszony w Pradze w 1947 r.); Ludwig Fischer – gubernator dystryktu warszawskiego (powieszony w Warszawie w 1947 r.); Hans Frank – gubernator generalny GG (powieszony w Norymberdze w 1946 r.); Otto Wächter – gubernator dystryktów krakowskiego i Galicja (zmarł w 1949 r., ukrywał się w kolegium katolickim w Rzymie); Ernst Emil Zörner – starosta miejski Krakowa i gubernator dystryktu Lublin (zaginął po wojnie); Richard Wendler – starosta miejski Częstochowy oraz gubernator dystryktów Kraków, a potem Lublin (zmarł w 1972 r. w Prien am Chiemsee)

Foto: NAC

Było to niezgodne z prawem międzynarodowym, całkowicie podporządkowane rządowi III Rzeszy i bezprawnie utworzone przez Hitlera 12 października 1939 r. quasi-państwo, w którego skład włączono część okupowanych przez Niemców terytoriów Rzeczypospolitej Polskiej.

W odezwie skierowanej do obywateli polskich Hans Frank pisał: „Polscy obywatele i obywatelki! Führer polecił mi jako Generalnemu Gubernatorowi dla okupowanych obszarów polskich dbać we formie stanowczej o to, aby w przyszłości zapewniony był w tym kraju stan pokoju i aby się organicznie rozwinęły sąsiedzkie stosunki Polaków do potężnego Mocarstwa światowego narodu niemieckiego”. Dalej zapewniał, że mieszkańcy GG będą mogli kontynuować swoje tradycje i zwyczaje, ale pod warunkiem pracy dla odbudowy kraju i wysiłku wojennego Niemiec. Tym samym tzw. Generalne Gubernatorstwo zostało od początku zdefiniowane jako zaplecze kolonialne Niemiec, obłożone obowiązkiem „odszkodowań” za straty, jakie Niemcy poniosły podczas napaści na Polskę. Warto o tym pamiętać w kontekście toczącej się obecnie dyskusji o należnych Polsce niemieckich reparacjach wojennych.

W dalszej części tej tzw. proklamacji Frank nie ukrywa swojego stosunku do polskich elit intelektualnych, przedsiębiorców i ludności żydowskiej: „Dla podżegaczy politycznych, hien gospodarczych i wyzyskiwaczy żydowskich nie będzie jednak miejsca w obszarze stojącym pod zwierzchnictwem niemieckim. Wszelkie próby oporu na obszarach polskich stłumione będą z bezwzględną surowością za pomocą oręża Wielkoniemieckiej Rzeszy”. Tego samego dnia Frank wydał rozporządzenie w sprawie podziału administracyjnego GG, ustanawiając cztery okręgi: Krakau (Kraków), Lublin, Radom i Warschau (Warszawa). W paragrafie dziewiątym ustanawiał język niemiecki jako urzędowy, a język polski jedynie jako „dopuszczalny”.

Czytaj więcej

Kim byli pierwsi polscy partyzanci?

W 1940 r. urząd generalnego gubernatora przekształcono w rząd Generalnego Gubernatorstwa, którego pracami miał kierować sekretarz stanu. Pierwszy stanowisko to objął były namiestnik Austrii Arthur Seyss-Inquart, a po nim – od maja 1940 r. – wiceprezes Akademii Prawa Niemieckiego Josef Bühler. Obaj, podobnie jak Hans Frank, za swoje zbrodnie zostali skazani po wojnie na karę śmierci i straceni. Ale tylko Josef Bühler odpowiadał w 1948 r. przed Polskim Najwyższym Trybunałem Narodowym obradującym w Krakowie. 22 sierpnia 1948 r. Josef Bühler został powieszony w więzieniu Montelupich.

Przez ponad pięć lat niechlubnego istnienia tzw. Generalne Gubernatorstwo nieustannie zmieniało swój obszar. Już 21 listopada 1939 r. pomniejszyło się o 52 gminy, które na podstawie umowy podpisanej przez ministra spraw zagranicznych III Rzeszy Joachima von Ribbentropa i jego słowackiego odpowiednika Matúša Černaka zostały przyłączone do Słowacji. Z kolei po napaści niemieckiej na ZSRR do GG włączono okupowane przez Sowietów województwa tarnopolskie i stanisławowskie oraz Lwów z 13 jego powiatami. Na podstawie rozporządzenia Franka z 1 sierpnia 1941 r. na tych terenach, zamieszkiwanych przez 4,4 mln osób, utworzono dystrykt Galicji.

Czym było tak naprawdę tzw. Generalne Gubernatorstwo?

Sam Hans Frank nazywał ten twór „państwem przybocznym (Nebenland) Rzeszy Wielkoniemieckiej”. W mojej opinii najlepszą definicję zaproponował wieloletni dyrektor Institut für Zeitgeschichte w Monachium, znakomity niemiecki historyk Martin Broszat, który nazwał GG „nieposiadającym charakteru państwa, skonstruowanym ad hoc niemieckim krajem przyległym, eksterytorialnym w stosunku do Rzeszy, przeznaczonym do możliwie niewiążącego prawnie panowania”. Innymi słowy GG było zapleczem kolonialnym, obszarem polowań na ludzi i masowego rabunku mienia polskiego, miejscem największej zbrodni w dziejach Europy – kaźni ponad 2 milionów Polaków i 3 milionów Żydów. Przy czym należy podkreślić, że to bardzo ostrożne i zapewne mocno zaniżone szacunki.

Było to niezgodne z prawem międzynarodowym, całkowicie podporządkowane rządowi III Rzeszy i bezprawnie utworzone przez Hitlera 12 października 1939 r. quasi-państwo, w którego skład włączono część okupowanych przez Niemców terytoriów Rzeczypospolitej Polskiej.

W odezwie skierowanej do obywateli polskich Hans Frank pisał: „Polscy obywatele i obywatelki! Führer polecił mi jako Generalnemu Gubernatorowi dla okupowanych obszarów polskich dbać we formie stanowczej o to, aby w przyszłości zapewniony był w tym kraju stan pokoju i aby się organicznie rozwinęły sąsiedzkie stosunki Polaków do potężnego Mocarstwa światowego narodu niemieckiego”. Dalej zapewniał, że mieszkańcy GG będą mogli kontynuować swoje tradycje i zwyczaje, ale pod warunkiem pracy dla odbudowy kraju i wysiłku wojennego Niemiec. Tym samym tzw. Generalne Gubernatorstwo zostało od początku zdefiniowane jako zaplecze kolonialne Niemiec, obłożone obowiązkiem „odszkodowań” za straty, jakie Niemcy poniosły podczas napaści na Polskę. Warto o tym pamiętać w kontekście toczącej się obecnie dyskusji o należnych Polsce niemieckich reparacjach wojennych.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Historia
Zaprzeczał zbrodniom nazistów. Prokurator skierował akt oskarżenia
Historia
Krzysztof Kowalski: Kurz igrzysk paraolimpijskich opadł. Jak w przeszłości traktowano osoby niepełnosprawne
Historia
Kim byli pierwsi polscy partyzanci?
Historia
Tysiąc lat polskiej uczty
Materiał Promocyjny
Dylematy ekologiczne
Historia
Wschodniosłowiańskie demony. Zło czy dobro?