Jak Wielkopolska broniła się przed Prusakami

Wystarczy przytoczyć słowa Jerzego Kozłowskiego, które znajdziemy w jego książce „Wielkopolska pod zaborem pruskim w latach 1815–1918", by dostrzec wyjątkowość sytuacji społeczno-gospodarczej Wielkopolan: „Dziewiętnastowieczna Wielkopolska jako prowincja pruska należała gospodarczo do najsłabiej rozwiniętych części Niemiec, lecz będąc najdalej na zachód wysuniętym bastionem ziem polskich cywilizacyjnie wyróżniała się jednak korzystnie od pozostałych dwóch rozbiorów, rosyjskiego i austriackiego. Jej mieszkańcy potrafili wykorzystać reformy przeprowadzone przez obce im władze, a zmuszeni do rywalizacji i naturalnej w tym przypadku współpracy ze społecznością niemiecką, z uporem osiągali zachodnioeuropejski poziom cywilizacyjny. Wbrew dość powszechnemu przekonaniu o słabości kultury polskiej w rządzonej przez Prusy Wielkopolsce trzeba stwierdzić, iż właśnie stąd wywodzą się wzory naszej pracy organicznej. Ich trwałymi, a zarazem wielkimi symbolami pozostały takie instytucje, jak pierwsza na polskich ziemiach dostępna szerokiemu ogółowi mieszkańców publiczna Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, znakomite w skali europejskiej zbiory Kórnickie Działyńskich, zamek w Gołuchowie i wiele innych (...) Założone w 1857 r. Towarzystwo Przyjaciół Nauk chlubnie zapisało się na polu wydawnictw naukowych i prowadziło różnorodne badania. Wspomnijmy również o pierwszych wzniesionych na ziemiach polskich pomnikach naszych wieszczów, Mickiewicza w Poznaniu i Słowackiego w Miłosławiu, przypomnijmy o niesłusznie zapomnianym złotym okresie kultury w końcu lat 30. XIX w., gdy z wielkopolskich wydawnictw trafiały pod strzechy dzieła naszych romantyków przebywających na emigracji, zaś prasa – z »Tygodnikiem Literackim« na czele – stała na znakomitym poziomie". Ale zanim Wielkopolanie skupili się na pracy organicznej, ich ziemie przeszły we władanie Prus.