Hetman, ataman, orientalista kresowy

Rycerstwo kresowe, chcąc nie chcąc, trafiało było (już to w jasyr, już to z dywersyjną misją) raczej w okolice Krymu, Wiatki lub Uralu niż do Arabii szczęśliwej. Pątnicy do Ziemi Świętej oniemiali, nie zostawiali po sobie itinerariów aż do czasu Mikołaja Radziwiłła zwanego Sierotką, którego trudno wszak orientalistą nazwać.

Dość wcześnie jednak doczekaliśmy i męża, co starał się na serio zrozumieć dziwne dlań ludy pustyni. Wacław Seweryn Rzewuski, syn hetmana Rzeczypospolitej, kawaler maltański, jeździec, poeta, mistyk, spiskowiec i ekscentryk, arabskiego i i tureckiego uczył się w Wiedniu, w przerwach między kolejnymi wojnami napoleońskimi. Na Wschód ruszył w połowie 1817 i spędził tam cztery lata, to rezydując w syryjskim Aleppo, to peregrynując na wschód aż do Eufratu i na południe aż do Zatoki Akaba. Przyjął beduiński strój, obyczaj i tytuł emira Tadż el Faher, zawarł przymierze z niejednym plemieniem, wyrysował bez liku map Półwyspu Arabskiego i spisał traktat „Sur les chevaux orientaux...”, bezcenny nie tylko dla hodowców, lecz i dla Saudyjczyków, którzy zapewne radzi odstąpiliby nam zań kilka szybów naftowych, bo stanowi jedno z ważnych źródeł do ich dziejów.