Procesy emancypacyjne przebiegały w innym tempie w każdym z zaborów, zależały od specyfiki tamtejszej społeczności żydowskiej, jej liczebności oraz stosunku władz do Żydów. Najszybciej emancypowali się Żydzi z zaboru pruskiego, nieco wolniej i w mniejszym zakresie Żydzi z Galicji i Królestwa Polskiego. Rządy zaborcze kontrolowały proces uzyskiwania przez ludność żydowską praw obywatelskich i likwidacji jej specjalnego statusu prawnego (pisaliśmy o tym w poprzednich zeszytach, tu dokonajmy niezbędnej rekapitulacji – red.).
W czasie konstytucyjnego Królestwa Polskiego kolejne projekty reform ludności żydowskiej były torpedowane przez przeciwników równouprawnienia. Dopiero wydarzenia lat 60. XIX w. przyniosły zmiany. W 1861 r. wszyscy Żydzi uzyskali prawa wyborcze, w 1862 r. pozbawiono ich specjalnego statusu prawnego, a w 1866 r. zostali dopuszczeni do służby państwowej. Nadal jednak w Cesarstwie Rosyjskim utrzymywał się cały szereg ograniczeń prawnych dla Żydów. W 1835 r. skupiono wszystkich Żydów w tzw. strefie osiedlenia, która obejmowała 25 zachodnich guberni od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne. Skupiono tam ok. 5 mln Żydów. Mieli oni zakaz nabywania dóbr ziemskich, zakaz zamieszkania w dużych miastach, nie mogli piastować wysokich stanowisk w administracji państwowej, awansować na wyższe stopnie wojskowe, a na uczelniach rosyjskich obowiązywała zasada numerus clausus.
Pod koniec stulecia w Królestwie Polskim było ogółem nieco ponad 2000 osób, które podając język żydowski za ojczysty deklarowały wyznanie inne niż mojżeszowe. Spośród nich 1253 były wyznania rzymskokatolickiego, 422 – jednego z wyznań protestanckich
Żydzi w zaborze austriackim ostatecznie uzyskali prawa w 1867 r. Ustanowiona wtedy konstytucja monarchii austro-węgierskiej nadawała im status pełnoprawnych obywateli państwa. Jednak i w liberalnej monarchii Habsburgów Żydzi nie mogli korzystać w pełni z przyznanych im praw. Władze administracyjne nie uznawały np. jidysz za odrębny język, ale za narzecze języka niemieckiego.
Zgoła inaczej wyglądała sytuacja w zaborze pruskim. Po pierwsze, w XIX wieku ludność żydowska stanowiła tu znikomy procent. Bliskość niemieckich ośrodków asymilacji (Berlin) powodowała, że Żydzi z Wielkopolski dość szybko i intensywnie asymilowali się do kultury niemieckiej. Wzorem swoich niemieckich współbraci stawali się Niemcami wyznania mojżeszowego, całkowicie i dogłębnie zasymilowanymi. Ludność żydowska mieszkająca w zaborze pruskim uzyskała ostatecznie równouprawnienie na mocy konstytucji Związku Północnoniemieckiego w roku 1869.
