Dokumentacja dziejów i teraźniejszości

[srodtytul]Żydowski Instytut Historyczny[/srodtytul]

Nieocenione znaczenie dla poznania wspólnej historii Polaków i Żydów ma Żydowski Instytut Historyczny (ŻIH) – placówka naukowa z siedzibą w Warszawie zajmująca się badaniami nad dziejami i kulturą Żydów w Polsce. Jest to jedyna w Polsce placówka naukowa związana z mniejszością narodową. Pierwotnie głównym celem badań był Holokaust i jego problematyka. Dopiero na początku lat 90. tematyka badań stała się bardziej różnorodna.

Instytut został założony w 1947 r. w wyniku przekształcenia Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej działającej przy Centralnym Komitecie Żydów Polskich w Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, które przejęło jej zbiory i zadania.

Placówka nawiązuje do tradycji Instytutu Nauk Judaistycznych i Głównej Biblioteki Judaistycznej powołanych w 1928 roku, a w których to budynku z 1936 r. przy ul. Tłomackie znajduje się obecna siedziba ŻIH. Został on po zakończeniu wojny gruntownie wyremontowany i urządzono w nim bibliotekę, archiwum oraz muzeum gromadzące ocalałe zbiory sztuki żydowskiej. W dziale dokumentacji zgromadzono ponad 40 tysięcy zdjęć dotyczących ocalonych obiektów sakralnych, miejsc pamięci i kaźni ludności żydowskiej, zdjęć z okresu Holokaustu oraz z XIX i XX w.

W 1948 r. ukazał się pierwszy numer „Bletter far Geszichte”, periodyku w języku jidysz, a w 1949 r. polskojęzycznego „Biuletynu Informacyjnego Żydowskiego Instytutu Historycznego”, którego nazwa od 1950 r. brzmiała „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, a od 2000 r. czasopismo ukazuje się pod nazwą „Kwartalnik Historii Żydów”.

Po wydarzeniach z marca 1968 r. władze komunistyczne próbowały doprowadzić do likwidacji Instytutu, czemu stanowczo sprzeciwiał się jego dyrektor Artur Eisenbach, za co następnie został zwolniony z pracy. Działalność placówki została znacznie ograniczona, jednak nie została formalnie zlikwidowana.

Na przełomie lat 70. i 80. ŻIH próbował zaktywizować działalność poprzez nawiązanie współpracy z innymi placówkami naukowymi, głównie z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk. W 1979 r. utworzono Dział Dokumentacji Odznaczeń Yad Vashem, a w 1991 Dział Dokumentacji Zabytków.Archiwum Instytutu jest jednym z najbogatszych zasobów źródłowych do badań historii Żydów w Polsce. W swoich zbiorach posiada dokumentację takich organizacji, jak Centralny Komitet Żydów Polskich, Joint, Hebrajskie Stowarzyszenie Pomocy Imigrantom czy Towarzystwo Propagowania Pracy wśród Żydów, prace studentów szkół wyższych i seminariów rabinackich dotyczące historii, filozofii i religioznawstwa, dokumenty gmin żydowskich, a także dokumenty dotyczące II wojny światowej: Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego, pamiętniki pisane w obozach koncentracyjnych i gettach, akta Judenratów, relacje osób, które przeżyły Holokaust, prasę konspiracyjną oraz inne.

Biblioteka, która obecnie liczy ponad 70 tysięcy woluminów, jest największym w Polsce zbiorem historycznych i współczesnych publikacji dotyczących historii, kultury i religii Żydów. Kontynuuje tradycję Głównej Biblioteki Judaistycznej, z której posiada bardzo wiele pozycji. Prawie połowę zbioru stanowią książki i czasopisma w języku hebrajskim i jidysz. Posiada także ponad tysiąc rękopisów, na które składają się komentarze do Talmudu i Tory, prace z zakresu medycyny i astronomii oraz traktaty kabalistyczne i około 2,5 tysiąca starodruków, z których większość to dzieła religijne i dysputy rabinackie. Jako jedyna w Polsce prowadzi katalog książek także w językach jidysz i hebrajskim.

Muzeum ŻIH posiada największy zbiór judaików w kraju, na które składają się przedmioty użytkowe, religijne oraz przedmioty pochodzące z obozów zagłady i gett. Najciekawsze obiekty zostały zaprezentowane na stałych wystawach. Posiada też dużą kolekcję malarstwa, grafiki i rzeźby artystów żydowskich, takich jak Roman Kramsztyk, Maurycy Gottlieb, Henryk Kuna czy Alina Szapocznikow. W większości zostały one przekazane przez działaczy Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych.

Strona internetowa: [link=http://www.jewishinstitute.org.pl" target="_blank]www.jewishinstitute.org.pl[/link]

[srodtytul]Muzeum Historii Żydów Polskich[/srodtytul]

26 czerwca 2007 r. wmurowano uroczyście akt erekcyjny Muzeum Historii Żydów Polskich, którego budynek stanie vis á vis pomnika Bohaterów Getta na warszawskim Muranowie. Ideę budowy Muzeum zgłosił przewodniczący stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny Marian Turski, którego inicjatywę wsparli: urodzony w Warszawie twórca podobnych placówek w Tel Awiwie i Waszyngtonie Jeshyahu Weinberg i światowej sławy architekt Frank O. Gehry.

Początkowo wydawało się, że realizacja tego przedsięwzięcia nie będzie możliwa, jednakże powoli, dzięki staraniom grupy zapaleńców, zaczęło ono nabierać realnych kształtów. W 1997 r. miasto przekazało stowarzyszeniu działkę o powierzchni 13 tys. mkw., a jednocześnie w 1999 r.

stowarzyszenie powołało Radę Muzeum. Cały czas trwały działania stowarzyszenia związane z poszukiwaniem funduszy – w wielu krajach, jak np. USA, Wielka Brytania, Izrael, Niemcy, Szwecja, Holandia, powstawały komitety społeczne wspierające budowę. Jednocześnie grupa 150 researcherów pracowała nad gromadzeniem wizualnej dokumentacji; obiektów szukano na terenie całej Polski, a także na dawnych terenach wschodnich Rzeczypospolitej i za granicą. W efekcie powstał zbiór liczący 65 tys. zbiorów.

W 2003 r. rząd zdecydował o przekazaniu funduszy, które pokryją jedną czwartą kosztów budowy, a w 2004 r. pierwszą dotację na budowę muzeum zaakceptował parlament. W styczniu 2005 r. ówczesny prezydent Warszawy Lech Kaczyński, ówczesny minister kultury Waldemar Dąbrowski oraz prof. Jerzy Tomaszewski, wiceprzewodniczący stowarzyszenia, podpisali umowę o utworzeniu muzeum; rząd i miasto przyjęły na siebie obowiązek jego wybudowania, a stowarzyszenie i darczyńcy podjęli się sfinansowania i wyposażenia wnętrz.

W 2005 r. został ogłoszony i rozstrzygnięty otwarty międzynarodowy konkurs na projekt muzeum. Międzynarodowe jury pod kierownictwem Bohdana Paczowskiego z Luksemburga spośród zakwalifikowanych do finału prac – m.in. tak znanych architektów, jak Daniel Lebeskind z USA, Kengo Kuma z Japonii czy Zvi Hecker reprezentujący Izrael i Niemcy, którzy otrzymali wyróżnienia – wybrało koncepcję fińskiego zespołu Rainer Mahlamaeki i Ilmari Lahdelma.

Dyrekcja ocenia, że oddanie budynku do użytku nastąpi na przełomie lat 2010 i 2011.

Strona internetowa: [link=http://www.jewishmuseum.org.pl" target="_blank]www.jewishmuseum.org.pl[/link]

[srodtytul]Festiwale[/srodtytul]

Historia i kultura Żydów polskich po przemianach ustrojowych przestały być tematem niewygodnym, który skrywano bądź ujawniano półprawdy. Czasem nawet najmniejsze miejscowości w odkopywaniu przeszłości i poszukiwaniu żydowskich korzeni widzą swoją szansę na przyszłość.

Z racji transmisji telewizyjnych i nadzwyczaj rozbudowanego programu najbardziej znanymi są Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie i Warszawa Singera – wielodniowe spotkania, których programy zawierają wystawy, prezentacje książek, spotkania ze sztuką, warsztaty artystyczne, przeglądy filmowe, koncerty itp.

Obok nich na stałe do kalendarza imprez – zwanych masowymi – wpisały się i inne. W Łodzi jest to Festiwal Dialogu Czterech Kultur (polskiej, żydowskiej, niemieckiej i rosyjskiej) i na mniejszą skalę Festiwal Trzech Kultur (polskiej, żydowskiej i ukraińskiej) we Włodawie. W Lelowie, miejscowości pięciotysięcznej, już po raz szósty w tym roku odbyło się Święto Ciulimu-Czulentu (potrawa regionalna i potrawa żydowska).