Ojciec sceny żydowskiej... wkracza do Królestwa Polskiego

Na płycie nagrobnej Abrahama Goldfadena (1840 –1908), na cmentarzu żydowskim w Nowym Jorku, wyryto napis „Ojciec sceny żydowskiej”.

Publikacja: 17.11.2008 09:56

Abraham Goldfaden (1840 – 1908), autor sztuk, dyrektor teatrów, kompozytor, zwany „ojcem teatru żydo

Abraham Goldfaden (1840 – 1908), autor sztuk, dyrektor teatrów, kompozytor, zwany „ojcem teatru żydowskiego”

Foto: Zbiory ŻIH

Red

Mając 17 lat, podczas studiów religijnych w szkole rabinackiej w Żytomierzu, odegrał tytułową rolę kobiecą w sztuce Salomona Ettingera „Serkełe”. Po latach, w 1876 r., gdy interesy handlowe przywiodły go do Jass w Mołdawii, na pograniczu rumuńskim, w ogródku kawiarni Pomul Verde (Zielone Drzewo) założył pierwszy zespół teatru żydowskiego.

Słuchając Śpiewaków Brodzkich, Izraela Grodnera i Mojżesza Finkla, wpadł na pomysł, aby popularne piosenki połączyć nicią fabularną, i tak powstały pierwsze utwory, noszące zarazem charakter komediowy: „Rekruci”, „Teść i zięć”, „Świat jest rajem”. Jego trupa składała się początkowo wyłącznie z mężczyzn, dopiero później pozyskał pierwszą aktorkę (Sara Segal).

W zespole znalazła się także jego żona. Zachęcony powodzeniem, napisał w kolejnych latach 1876 –1886 nowe sztuki, m.in.: „Szmendrik”, „Żebrak i bezdomny”, „Czarodziejka” (Czarownica), „Dwaj Kune Lemel”, „Szulamis” (wg „Pieśni nad pieśniami”), „Bar Kochba” (o zwycięstwie Żydów nad Rzymianami). Rozkwit teatru Goldfadena rodził ataki rabinów, ale społeczność żydowska łącznie z biedakami nie odstąpiła „ojca sceny żydowskiej”.

Ignacy Schiper w fundamentalnej pracy „Żydzi w Polsce Odrodzonej” (1932) twierdzi, że „Spod pióra Goldfadena wychodziły sztuki, w których zbiegały się główne elementy dramatu i teatraliki, przyswojone w ciągu wieków kulturze masy żydowskiej: purimowa commedia dell’arte z jej typami, udramatyzowana piosenka ludowa, arlekinada, wpleciona w powagę”.

Goldfaden pisał konsekwentnie w jidysz, przeciwstawiając się asymilatorom, i może dlatego zyskał ogromną popularność i licznych naśladowców, których zespoły od końca lat 70. XIX w. zaczęły objeżdżać miasta i miasteczka Galicji, Rosji i Królestwa Polskiego. W 1883 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych carskiej Rosji wydało dekret zabraniający prowadzenia jakiejkolwiek działalności teatralnej w języku żydowskim, powtórzony w roku 1888.

W tej sytuacji zespoły żydowskie, aby otrzymać zgodę na występy, anonsowały się jako teatry „niemiecko-żydowskie”. W latach 1885 –1887 taki teatr Goldfadena występował w Łodzi, Kaliszu i Warszawie, przy czym największe zainteresowanie zyskała „Szulamis”, ponoć odegrana aż 150 razy.

Właśnie ten utwór – jako pierwszy dramat żydowski – został przełożony na język polski przez Izraela Bernasa i po wyjeździe Goldfadena wystawiony przez zespół Jana Szymborskiego w warszawskiej Alhambrze. W dniu polskiej premiery „Szulamis” (3 IX 1887 r. ) teatr wypełniły „nigdy nie widziane tam tłumy publiczności żydowskiej”, w tym „koła naszej żydowsko-kapotowej inteligencji”.

Gwałtowny rozwój zawodowych teatrów żydowskich zaczął zagrażać i tak trudnemu położeniu teatrów polskich podczas zaborów, zwłaszcza na prowincji, więc nie darmo „Dziennik Łódzki” radził w 1886 r., aby „niektóre utwory, mające pewną wartość artystyczną (np. Goldfadena), przełożyć na język polski, tak w celu oznajmienia z nimi ogółu, jako też pokazania ich Żydom w przyzwoitszej formie i ludzkim języku”.

Powodzenie „Szulamis” granej po polsku każe przypomnieć, iż terminem „teatr żydowski” obejmujemy zarówno teatr amatorski, jak i teatr profesjonalny, tworzony przez Żydów dla Żydów, używający głównie języka jidysz, ale także hebrajskiego.

Michael C. Steinlauf, badając dzieje teatru żydowskiego na ziemiach polskich, wysunął tezę, że gdyby w Rosji, a więc i w Królestwie Polskim, teatr żydowski grający w jidysz nie został zalegalizowany po roku 1905, wówczas powstałby żydowski teatr grający po polsku dla publiczności żydowskiej. O słuszności tego przypuszczenia mogłaby świadczyć działalność dramatopisarzy pochodzenia żydowskiego, np. Wilhelma Feldmana i Andrzeja Marka (Arensztejna), którzy po 1900 r. zaczęli pisać dramaty w języku polskim z myślą o żydowskiej widowni.

Mając 17 lat, podczas studiów religijnych w szkole rabinackiej w Żytomierzu, odegrał tytułową rolę kobiecą w sztuce Salomona Ettingera „Serkełe”. Po latach, w 1876 r., gdy interesy handlowe przywiodły go do Jass w Mołdawii, na pograniczu rumuńskim, w ogródku kawiarni Pomul Verde (Zielone Drzewo) założył pierwszy zespół teatru żydowskiego.

Słuchając Śpiewaków Brodzkich, Izraela Grodnera i Mojżesza Finkla, wpadł na pomysł, aby popularne piosenki połączyć nicią fabularną, i tak powstały pierwsze utwory, noszące zarazem charakter komediowy: „Rekruci”, „Teść i zięć”, „Świat jest rajem”. Jego trupa składała się początkowo wyłącznie z mężczyzn, dopiero później pozyskał pierwszą aktorkę (Sara Segal).

Pozostało 81% artykułu
Historia
Zaprzeczał zbrodniom nazistów. Prokurator skierował akt oskarżenia
Materiał Promocyjny
Z kartą Simplicity od Citibanku można zyskać nawet 1100 zł, w tym do 500 zł już przed świętami
Historia
Krzysztof Kowalski: Kurz igrzysk paraolimpijskich opadł. Jak w przeszłości traktowano osoby niepełnosprawne
Historia
Kim byli pierwsi polscy partyzanci?
Historia
Generalne Gubernatorstwo – kolonialne zaplecze Niemiec
Materiał Promocyjny
Sieć T-Mobile Polska nagrodzona przez użytkowników w prestiżowym rankingu
Historia
Tysiąc lat polskiej uczty