W 1946 r. powstał działający dwa lata – do 1948 r. – Komitet Uczczenia Pamięci Janusza Korczaka utworzony przez ludzi, którzy osobiście i blisko go znali. Jednak dopiero na „odwilżowej” fali 1956 r. odrodzony wówczas Komitet Korczakowski powołał stałą Komisję Archiwalną (1957 r.) i ta na szerszą skalę rozpoczęła zbieranie dokumentów, publikacji, wspomnień, fotografii, a nawet podjęła pierwsze prace bibliograficzne.
Losy zbiorów nadal nie były wolne od politycznych uwarunkowań, stąd kolejna „zapaść” w latach 1968 – 1969, gdy część aktywnych działaczy zdecydowała się na wymuszoną emigrację, a zbiory usunięto z pomieszczeń Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, przy którym afiliowany był Komitet Korczakowski. Archiwum znalazło się wówczas po raz pierwszy w historycznym budynku Domu Sierot, gdzie w połowie lat 50. reaktywowano placówkę wychowawczą: Dom Dziecka nr 2 im. J. Korczaka.
Wobec rosnącego zainteresowania postacią Korczaka w świecie w 100. rocznicę jego urodzin w Instytucie Badań Pedagogicznych zorganizowano Pracownię Korczakowską (1977 r.) i tam przekazano społeczne zbiory. W ciągu 15 lat istnienia pracownia stała się znaczącą placówką zajmującą się gromadzeniem, opracowywaniem, udostępnianiem i publikowaniem spuścizny życiowej Korczaka.
W 1993 r. utworzony został – jako kontynuacja pracowni – i początkowo włączony w strukturę Domu Dziecka Ośrodek Dokumentacji i Badań Korczakianum, który od 2001 roku stanowi Oddział Muzeum Historycznego m. st. Warszawy. Ośrodek gromadzi, bada, udostępnia i popularyzuje materiały dokumentujące spuściznę życiową Korczaka – jego biografię, dorobek pisarski; dzieje instytucji przezeń tworzonych i współtworzonych; losy ludzi z najbliższego kręgu; polską i zagraniczną recepcję dzieła oraz postaci.
Zbiory ośrodka to różnorodne materiały dotyczące biografii Korczaka i instytucji korczakowskich, zarówno oryginalne, jak i „wtórne”, czyli obok archiwaliów – dokumentów, rękopisów, maszynopisów na prawach rękopisów – także kopie (foto/kserokopie, nawet odpisy); wydawnictwa książkowe dawne i współczesne, druki ulotne, wycinki prasowe, fotografie (oryginały i reprodukcje) itp. Spora część źródeł już rozpoznanych jest bowiem rozproszona po rozmaitych zbiorach instytucjonalnych (archiwa, biblioteki, stowarzyszenia) i prywatnych, w Polsce i poza jej granicami. Ścisła zagraniczna współpraca łączy Korczakianum z drugim działającym w świecie, w Izraelu, Archiwum Korczakowskim – w kibucu Beit Lohamei Haghetaot/Dom Bojowników Gett.
