Artyści najinteligentniejszej armii

W tej najinteligentniejszej armii świata, jaką były Legiony Józefa Piłsudskiego – ze szczególnym uwzględnieniem Pierwszej Brygady – w których nie brakowało profesorów i doktorów, adwokatów i inżynierów, nauczycieli i literatów, roiło się od artystów. Z dzisiejszego punktu widzenia zdumienie budzi istny wysyp artystów plastyków, samych malarzy i rzeźbiarzy było w Legionach ponad 70.

Ilość nie kłóciła się bynajmniej z jakością. Co więcej, wielu malarzy – być może, nieoczekiwanie dla siebie samych – zrobiło karierę wojskową. Koronnym na to dowodem są losy Edwarda Śmigłego-Rydza, późniejszego marszałka, a przecież wziętego malarza, twórcy nie tylko najbardziej chyba sławnego „Poległego legionisty” (1916), ale też wielu innych płócien z powodzeniem wystawianych w kraju i za granicą. Śmigły był uczniem Leona Wyczółkowskiego, też legionisty, który jednak w rzemiośle wojennym się nie doskonalił, a przydzielony do Komendy Głównej Legionów odpowiadał za propagandę, organizował wystawy i, oczywiście, malował (powstała wtedy m.in. teka „Legionowo”). Podobne funkcje pełnili rysownicy i sprawozdawcy wojenni w jednej osobie – Wojciech Kossak i Julian Fałat, korespondent wojenny w kampanii wołyńskiej. W Komendzie Legionów był jeszcze jeden malarz o nazwisku Zygmunt Tarło. Tak nazwała się nosząca żołnierski mundur Zofia Trzcińska-Kamińska, a wiadomo też, że na Wołyniu przebywała z Legionami jeszcze sławniejsza malarka – Zofia Stryjeńska. Przypomnieć też należy Tadeusza Ajdukiewicza, który do Legionów zaciągnął się w 1915 r. w wieku 63 lat. Dla tego świetnego portrecisty ten żołnierski rozdział życia zakończył się zbyt szybko. Nabawił się zapalenia płuc, w wyniku którego zmarł w 1916 r. w Krakowie.