Ukraińskie spojrzenie na Katyń

Ukraińcy twierdzą, że dokumenty te odnaleźli w swoich archiwach w ostatnich tygodniach. Otrzymaliśmy m.in. spis nazwisk oficerów z obozu w Starobielsku (z danymi tych, którzy przebywali w nim po zbrodni), instrukcje NKWD, jak postępować z jeńcami, i dokumenty obrazujące zacieranie przez Sowietów śladów pochowania ofiar w Piatichatkach pod Charkowem.

Nowe nazwiska

Ihor Kułyk, dyrektor Głównego Archiwum Państwowego Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, przekazał zeskanowane kopie dokumentów na dwóch płytach CD prezesowi IPN dr. Łukaszowi Kamińskiemu. Stało się to w czasie pobytu przedstawicieli instytutu w Kijowie w połowie maja.

– Te dokumenty poszerzają naszą wiedzę o zbrodni katyńskiej – uważa dr Witold Wasilewski, historyk z IPN, który zanalizował przekazany zbiór.

Ukraińcy przekazali nam spisy jeńców z obozu NKWD w Równem. W 1939 r. przebywały w nim osoby, które uciekły z niemieckiej strefy okupacyjnej. Placówka ta w rzeczywistości obejmowała 20 małych obozów zlokalizowanych przy trasie Nowogród Wołyński–Lwów– –Brody. Umieszczono w nim ponad 20 tys. jeńców, którzy zostali zmuszeni do pracy przy budowie drogi. Część z nich trafiła potem do Starobielska, skąd wiosną 1940 r. została przewieziona pod Charków i rozstrzelana przez NKWD.

Według dr. Wasilewskiego spisy te mogą stanowić uzupełnienie tzw. indeksu represjonowanych, który stworzyły Ośrodek Karta oraz IPN. Obejmuje m.in. biogramy zaginionych na Wschodzie, a także np. osadzonych w łagrach i zesłanych do Kazachstanu. Indeks zawiera ponad 1,2 mln pozycji i jest dostępny dla wszystkich w internecie na stronie IPN.

Zdaniem historyka interesująca jest pochodząca z archiwum państwowego w Brześciu, a więc z Białorusi, informacja o spisie polskich jeńców wojennych przekazanych 13 i 16 października 1939 r. z więzienia NKWD w Kobryniu do dyspozycji komendanta miasta Kobryń, a także 6 października 1939 r. z więzienia NKWD w Kobryniu do Brześcia.

Jest też notatka o wysłaniu 15 października 1939 r. grupy 13 oficerów i urzędników do Starobielska. Na liście znajduje się nazwisko gen. Leonarda Skierskiego (oficer armii carskiej, jeden z dowódców Bitwy Warszawskiej, blisko związany z Józefem Piłsudskim), który jako jeden z najstarszych jeńców został zamordowany w Charkowie. Miał wtedy 74 lata.

Więcej o Starobielsku

Przekazane przez Ukraińców materiały poszerzają naszą wiedzę o ulokowanym na zachodniej Ukrainie obozie NKWD w Starobielsku. Instytut otrzymał m.in. materiały dotyczące jeńców wojennych przebywających w tym obozie w kwietniu i maju 1940 r. (czyli w okresie popełnienia zbrodni), wśród nich są np. dokumenty operacyjne, sprawozdania dotyczące losu jeńców ze Starobielska. Jest też zbiór kilkudziesięciu dokumentów z lat 1939–1942 wytworzonych przez NKWD.

Wśród tych ostatnich znalazł się m.in. szkic instrukcji postępowania z więzionymi (powstały przed zbrodnią) i zestawienie zbiorcze jeńców z podziałem na ich pochodzenie z województw II RP.

Zdaniem dr. Wasilewskiego niezwykle ciekawa jest również kopia dziennika ewidencyjnego jeńców wojennych tego obozu z lat 1940–1941. Dziennik obejmuje 1997 pozycji. – Większość (jeńców – red.) przebywała w obozie do 1940 r., pojedyncze adnotacje odnoszą się do 1941 r. – opisuje Wasilewski. Bo w obozie tym przebywali jeńcy także po zbrodni katyńskiej.

W zbiorze dokumentów znalazła się też m.in. korespondencja z 1971 r. władz sowieckiej Ukrainy z tamtejszym KGB w sprawie udziału emigracji ukraińskiej w „kampanii antysowieckiej" dotyczącej mordu w Lesie Katyńskim. Są również unikalne dokumenty z lat 1964–1970 sporządzone przez sowieckie władze oraz organy bezpieczeństwa. Część z nich dotyczy zacieraniu śladów zbrodni w miejscu ukrycia zwłok Polaków w Charkowie-Piatichatkach.