Tajemnica kamienia runicznego wikingów rozszyfrowana

Większość kamieni runicznych pochodzi z X wieku, ale szwedzki Rök został zapisany runami znacznie wcześniej, około 800 roku n.e. „To cesarz kamieni runicznych – mówi Henrik Williams, badacz takich napisów z Uniwersytetu w Uppsali. – Nic nie może się z tym równać”. Monolit z Rök to pięciotonowy kamień, który ma 3,82 metra wysokości. Jego bok jest pokryty najdłuższym istniejącym napisem runicznym. Na kamieniu wyryto bowiem 760 run podzielonych na 28 linii. Naukowcy odkryli, że monolit został zamówiony przez lokalnego jarla imieniem Varinn. Miał służyć jako pomnik jego syna Vamotha. W połowie XIX wieku lokalny proboszcz luterańskiej parafii w Rök użył głazu do budowy fragmentu ściany kościoła. W 1862 r. wiadomość o tym wydarzeniu dotarła do Sztokholmu, gdzie wywołała wzburzenie wśród członków Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk, którzy wysłali archeologa P.A. Säve’a, aby odkupił i wydobył kamień ze ściany kościoła. Monolit trafił na teren przykościelnego cmentarza, gdzie został osłonięty specjalną wiatą przed deszczem i śniegiem.

Ofiara złożona bogom

Do niedawna nie potrafiono odszyfrować runicznego napisu, ponieważ zawierał kilka stylów pisania, w tym najwcześniejszą formę run, tzw. fubark starszy, oraz dwa rodzaje szyfru. Nie jest nawet jasne, w jakiej kolejności należy czytać fragmenty tekstu. Miłośnicy kultury wikingów uważają wręcz, że tekst w ogóle nie może być zrozumiały dla śmiertelników. „Uważano, że nie da się go odczytać kiedykolwiek, ponieważ nie był przeznaczony do czytania przez ludzi, tylko dla bogów” – podkreśla Bo Gräslund, archeolog z Uniwersytetu w Uppsali. Mimo tych utrudnień zespół składający się z runologa Henrika Williamsa i archeologa Bo Gräslunda z Uppsala University oraz lingwisty Pera Holmberga z University of Gothenburg i historyka religii Olofa Sundqvista Uniwersytetu Sztokholmskiego podjął się odczytania napisów kamienia z Rök.

Opierając się na analogiach do innych znanych inskrypcji runicznych, naukowcy doszli do wniosku, że wspomniany Vamoth, syn jarla Varinna, zginął jako ofiara złożona bogom, aby zasilić armię Odyna w apokaliptycznej bitwie Ragnarök, w której bogowie staną do walki z gigantami. We fragmencie inskrypcji naukowcy odkryli odniesienie do jednego z głównych gigantów, potwornego wilka Fenrira, który połknie słońce, co zapoczątkuje Ragnarök. Inny fragment opisuje Fenrira walczącego z 20 królami z armii Odyna w krainie ognia Muspelheim, na polu bitwy Ragnarök. Na końcu tej inskrypcji zespół znalazł odniesienie do syna Odyna, Vitharra, który ostatecznie pokona Fenrira po tym, jak wilk zabije jego ojca. Tylko wtedy córka bogini Sol (słońca) będzie mogła zająć miejsce swojej matki na niebie.

Święty opis końca świata

 Kamień runiczny z Rök był zatem najświętszym dla wikingów opisem końca tego świata i początku nowej ery. Kamień zawiera także inną niezwykle ciekawą informację. Jest to wiersz, który wspomina o kimś, „kto dziewięć pokoleń temu stracił życie”. Biorąc pod uwagę, że kamień runiczny pochodzi z ok. 800 roku, i licząc, że średnia długość życia w owych czasach wynosiła ok. 30 lat, to do owego zdarzenia mogło dojść na początku szóstego wieku. Naukowcy doszli do wniosku, że nie chodzi jednak o osobę, ale o samo słońce. Wiersz odnosi się do okresu rozpoczynającego się w 536 r., kiedy to seria erupcji wulkanów na Islandii spowodowała zaciemnienie przez pyły nieba nad Skandynawią. Ciemności zakłóciły cykl biologiczny przyrody i zniszczyły zbiory. Temperatura powietrza gwałtownie spadła, a w świecie wikingów zapanował głód. Wspomnienie tamtych wydarzeń budziło taką grozę wśród wikingów trzy wieki później, że kiedy w 800 roku doszło do zmian w przyrodzie, ludzie popadli w przerażenie. „Wiemy, że w tamtym czasie wystąpiły burze słoneczne, które zmieniły kolor nieba na czerwony i spowodowały bardzo mroźne lata – mówi Williams. – Nastąpiło silne zaciemnienie tarczy słońca, które piekielnie wystraszyło ludzi”. W obliczu zbliżającego się zmierzchu bogów Vamoth został złożony w ofierze, aby pomóc armii Odyna pokonać gigantów. Jego ofiara miała zapewnić, że słońce będzie nadal świecić