Tożsamość miasta zbudowana na pojednaniu

Rada Miejska Wrocławia podjęła w 2024 r. uchwałę o ustanowieniu roku 2025 Rokiem Pojednania. Dlaczego to właśnie Wrocław stał się ośrodkiem tych obchodów i jaki wpływ będą one miały na budowanie współczesnej tożsamości miasta?

Wrocław został wybrany naturalnie, budujemy polskie, otwarte miasto. To tkwi w tożsamości Wrocławia, jeden z naszych miejskich polskich mitów założycielskich. Po pierwsze – dlatego że właśnie stąd wyszedł dokument znany jako „Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich”, zawierający słowa „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”, których autorem był Bolesław Kominek. Po drugie – dlatego, że Wrocław jest miastem, które w swojej historii doświadczyło bardzo mocno tego, co znaczy trauma wojny, totalna wymiana ludności, odbudowa od zera… Wrocław był w czasie wojny zniszczony bardziej niż Warszawa, to było morze ruin. Nasze miasto musiało budować wspólnotę od nowa. To daje nam autentyczne doświadczenie pojednania. Chodzi również o to, by budować współczesną tożsamość Wrocławia jako miasta otwartego, miasta spotkań, miasta, które jest w centrum Europy Środkowej – właśnie dlatego, że doświadczało różnych kultur, narodów, tradycji i transformacji. Tożsamość, w której nie tylko pamiętamy przeszłość, ale aktywnie ją wykorzystujemy jako źródło siły, otwartości i odpowiedzialności. Samo wezwanie do pojednania, w dzisiejszym mocno podzielonym świecie, również ma niebagatelne znaczenie, to stały proces, potrzebny na wielu poziomach. Wrocław nie pozostaje w tym wypadku obojętny.

Rok Pojednania łączy trzy jubileusze: 80-lecie zakończenia II wojny światowej i włączenia Wrocławia do Polski, 60-lecie orędzia biskupów oraz 45-lecie powstania NSZZ „Solidarność”. W jaki sposób te różne wątki historyczne składają się na spójną opowieść o mieście dialogu i porozumienia?

Gdy zestawimy te trzy wątki, mamy historię miasta, które zostało zrujnowane, ale podjęło trud odbudowy, które później podjęło trud pojednania między narodami i które wreszcie weszło w epokę społeczeństwa obywatelskiego, ruchu wolności i solidarności. Wszystkie te elementy razem budują wrocławską opowieść o dialogu, współpracy, porozumieniu ponad różnicami. To, jak mówię, jest naszą miejską tożsamością. I właśnie dlatego w 2025 r. mówimy o Roku Pojednania – bo to więcej niż rocznica, to rama narracyjna dla działań miasta.

Orędzie z 1965 r. wykroczyło daleko poza relacje polsko-niemieckie. Jakie ,pana zdaniem, znaczenie ma dziś to przesłanie w kontekście współczesnych wyzwań Europy – od wojny na Ukrainie po wewnętrzne podziały w krajach unijnych?

To pytanie dotyka sedna, i mówię to jako socjolog z wykształcenia. Przesłanie kard. Kominka – że pojednanie wymaga odwagi, prawdy, uznania krzywd i gotowości do przebaczenia – ma dziś wymiar bardzo aktualny. W świecie, w którym obserwujemy wojnę w Ukrainie, bardzo silne polaryzacje społeczne w różnych krajach, rosnące napięcia – takie przesłanie przypomina, że pokój i wspólnota nie są dane raz na zawsze. W ten sposób orędzie biskupów nie jest tylko historycznym dokumentem – staje się narzędziem refleksji i działania w XXI wieku: jak uczynić różnice szansą, jak budować wspólnotę mimo traum, jak zmieniać „my” i „oni” w „razem”. Potrzebujemy tego w każdym wymiarze: tak codziennych relacji zderzających się z problemem fizycznego lub internetowego hejtu, jak i w skali podzielonych politycznych obozów oraz w polityce światowej.

Od czasu orędzia minęło 60 lat – Polska i Niemcy są partnerami w ramach NATO i Unii Europejskiej. Jaką rolę odgrywa współpraca polsko-niemiecka w codziennym życiu Wrocławia?

Codzienna współpraca polsko-europejska we Wrocławiu ma wiele wymiarów: partnerstwa miast, wymiany edukacyjne, wspólne projekty kulturalne i naukowe, a także współpraca gospodarcza. Dzięki temu doświadczeniu Wrocław jest jednym z wiodących ośrodków dialogu na pograniczu kulturowym. Kontynuujemy dzieło kard. Kominka poprzez konkretne inicjatywy: zapraszanie partnerów europejskich, w tym niemieckich, do obchodów Roku Pojednania, wspólne wydarzenia i programy edukacyjne. To nie tylko symbolika – to realne spotkania, wymiana młodzieży, wspólne projekty. W ten sposób przesłanie Kominka – przebaczenie i prośba o przebaczenie – przekłada się na codzienność: współpracę, zaufanie, relacje. W świecie podziałów każda inicjatywa jednocząca ma ogromne znaczenie. Wrocław daje przykład, że są one możliwe i przynoszą konkretne owoce.

Które inicjatywy są panu szczególnie bliskie i które najlepiej oddają ideę pojednania w XXI wieku?

To rzeczywiście bogaty program, w który zaangażowało się wiele podmiotów. Wskażę kilka punktów, które uważam za kluczowe. Po pierwsze – programy edukacyjne w szkołach, realizowane m.in. we współpracy z Centrum Historii Zajezdnia, które uczą młodych ludzi historii Wrocławia, historii pojednania, ale też dają narzędzia do dialogu i współpracy. To jest dla mnie fundament, bo poza opowieścią o historii jest inwestycją w przyszłość. Po drugie – wystawy i sztuka: np. wystawa „Orędownik Pojednania” w Zajezdni – są sposobem dotarcia do doświadczeń i wartości. Po trzecie – działania społeczne i lokalne: mikrodotacje, projekty osiedlowe, inicjatywy mieszkańców, które zachęcają do spotkań międzykulturowych, budowania mostów w obrębie miasta. Program grantowy dla Roku Pojednania przewidział wspieranie takich projektów. Jak mówiłem, zależy nam, aby język symboli przekuć na doświadczenie.

Historia powojennego Wrocławia to opowieść o całkowitej wymianie ludności i odbudowie miasta „na zgliszczach – w warstwie materialnej, społecznej i duchowej”. Jak ta traumatyczna przeszłość kształtuje dzisiejsze rozumienie pojednania przez mieszkańców?