Rząd zapomina o zasłużonych Polakach. Porzucono plan sprowadzenia szczątków

W listopadzie 2022 roku w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie odbył się ponowny pochówek Prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego. Szczątki prezydentów po wielu latach zostały sprowadzone do Polski z Cmentarza Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. – Sprowadzenie do Polski szczątków prezydentów na uchodźstwie to oddanie sprawiedliwości historycznej. To powiedzenie, że te osoby przez pół wieku wbrew wszystkiemu zabiegały o polską niepodległość – podkreślał wówczas Wojciech Labuda, pełnomocnik prezesa Rady Ministrów ds. ochrony miejsc pamięci.

Poza szczątkami prezydentów w latach 2022–2024 sprowadzono do kraju prochy innych zasłużonych Polaków. Wśród nich m.in. Mieczysława Jałowieckiego, dyplomaty i ziemianina, który kupił dla Polski Westerplatte; gen. Stanisława Kopańskiego, szefa Sztabu Naczelnego Wodza; prof. Aleksandra Brücknera, wybitnego historyka literatury czy podróżnika Stefana Szolc–Rogozińskiego. W planach było sprowadzanie szczątków kolejnych osób związanych z polską polityką i wojskowością np. gen. Mariana Kukiela, premiera Janusza Jędrzejewicza czy asa polskiego wywiadu płk Witolda Langenfelda. Według informacji „Rzeczpospolitej” procedury zostały zatrzymane, a na dodatek nie wiadomo, czy będą pieniądze na odnawianie grobów polityków związanych z II Rzeczpospolitą.

– Kto, jak nie rząd, powinien się zajmować upamiętnieniem najwyższych urzędników państwowych, to projekty apolityczne, ale zostały wygaszone – mówi nam osoba, która była w nie zaangażowana.

Pierwszy słownik biograficzny premierów i ministrów II RP

W 2023 roku został wydany po raz pierwszy słownik biograficzny „Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej” ze zweryfikowaną listą polityków II RP (207 postaci), datami ich urzędowania, biogramami, datami urodzenia i śmierci, miejscami pochówku, a także zdjęciami.

– Znalazły się w nim informacje o osobach pełniących pierwszoplanowe funkcje, ale w wielu przypadkach weryfikacja podstawowych informacji biograficznych, nie mówiąc już o pozyskaniu zdjęcia, czy odnalezieniu miejsca pochówku, nie była łatwa – wspomina jeden z uczestników projektu.

Czytaj więcej

Historia Polski

Szczątki trzech prezydentów wrócą do Polski

W Świątyni Opatrzności Bożej w warszawskim Wilanowie powstanie Mauzoleum Prezydentów RP na uchodź...

Pierwszy tom słownika można czytać w wolnym dostępie na Polona.pl. Ale trwały też prace nad drugim tomem, poświęconym premierom i ministrom rządów RP na uchodźstwie. Tom miał zawierać biogramy 116 postaci. Za realizację projektu był odpowiedzialny Instytut de Republica, który wówczas podlegał Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Instytucja ta została jednak zlikwidowana po przejęciu władzy przez rząd Donalda Tuska.

– Prawa autorskie przejęła KPRM. Ale tom ten nie został do dzisiaj wydany. Pomimo zabiegów ze strony redaktorów i gotowości do wydania m.in. przez jedną z uczelni – mówi nam osoba związana z Kancelarią Premiera Mateusza Morawieckiego.

O dalsze losy tych projektów zapytał niedawno premiera Tuska poseł PiS Jan Dziedziczak. Grzegorz Karpiński, zastępca szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w odpowiedzi na jego interpelację wskazał, że na przygotowanie pierwszego tomu wydano ok. 930 000 zł, a publikacja została wydana w nakładzie 1 000 egzemplarzy, natomiast cenę sprzedaży ustalono na 245 zł.

„Wydatki poniesione na przygotowanie publikacji »Premierzy i Ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1939–1990« – tom II wyniosły: 1) 186 084 zł – kwota obejmuje zadania redaktorów merytorycznych (trzy osoby realizujące zadanie na podstawie umowy cywilnoprawnej), 2) 209 080 zł – kwota obejmuje opracowanie biogramów (11 autorów) oraz recenzje” – wskazał Karpiński i dodał, że zgodnie z treścią zawartych umów autorzy z chwilą odbioru danego dzieła, przenieśli na Instytut de Republica majątkowe prawa autorskie do utworów wraz z zezwoleniem na wykonywanie praw zależnych.

Zapytaliśmy, czy to dzieło zostanie wydane? „Kancelaria Prezesa Rady Ministrów przeprowadziła analizę i weryfikację w zakresie przejętych praw autorskich dot. projektu słownika biograficznego – KPRM nie jest statutowo powołana do prowadzenia działalności wydawniczej. Obecnie Kancelaria jest na etapie negocjacji umowy przekazania praw autorskich do podmiotu, który prowadzi działalność wydawniczą i będzie niezależnie podejmował dalsze decyzje” –odpowiedziało nam Centrum Informacyjne Rządu, nie podając żadnych szczegółów.

Czytaj więcej

Historia Polski

Pogrzeb arystokraty, który kupił dla Polski Westerplatte

5 grudnia na cmentarzu w Gdańsku odbędzie się ponowny pogrzeb Mieczysława Jałowieckiego, który pr...

W 2023 roku uruchomiona została także przygotowana przez Centralny Ośrodek Informatyki i KPRM, strona internetowa zawierająca wykazy wszystkich premierów i ministrów od 1918 roku z ich notami biograficznymi. Informacje miały być uzupełniane o nowe ustalenia. Dzisiaj strona polskierzady.gov.pl jest jednak zamknięta. Dlaczego? Centrum Informacyjne Rządu odpowiada enigmatycznie: „Po analizie liczby wejść na tę stronę internetową została podjęta decyzja o nieutrzymywaniu dalej tej strony”.

Wstrzymano ekshumacje postaci zasłużonych dla Polski

W latach 2022-2024 udało się sprowadzić do kraju szczątki 15 zasłużonych Polaków. Pisaliśmy o tym w „Rzeczpospolitej”. Decyzję o sprowadzeniu szczątków danej postaci do Polski podejmowano w sytuacji, kiedy miejsce spoczynku za granicą było w złym stanie albo nie było go w ogóle (grób został zlikwidowany), nie służył on lokalnej Polonii ani realizacji celów dyplomacji kulturalnej. Decyzje zapadały za zgodą rodziny zmarłego. Sprowadzaniem szczątków zajmowała się m.in. rządowa Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie.

Ustaliliśmy, że w toku było więcej spraw, a niektóre rozmowy były bardzo zaawansowane. Dotyczyły np. sprowadzenia szczątków gen. Mariana Kukiela, ministra obrony narodowej rządu RP na uchodźstwie, historyka wojskowości oraz jego żony; byłego premiera i ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego, pedagoga Janusza Jędrzejewicza z żoną; dyplomaty Tytusa Filipowicza, który podpisał depeszę notyfikującą powstanie Państwa Polskiego 16 listopada 1918 r.

Z kolei Fundacja „Nie zapomnij o nas” prowadziła starania o ściągnięcie z USA szczątków płk Witolda Langenfelda (1896-1968), jednego z asów polskiego wywiadu i kontrwywiadu II RP, który m.in. uczestniczył w latach 30. XX wieku w słynnej operacji „Wózek” (sfilmowanej w serialu „Pogranicze w ogniu”) jako pracownik ekspozytury w Bydgoszczy, a w czasie II wojny światowej był szefem Wydziału Wywiadowczego Oddziału Informacyjno-Wywiadowczego II oddziału WP.

Ustaliliśmy, że chociaż finansowanie tych projektów zakończyło się z końcem 2023 r., to KPRM wydała bezterminowe decyzje o poniesieniu kosztów organizacji kolejnych pogrzebów państwowych, zatem projekty te mogłyby być kontynuowane.

Czytaj więcej

Historia

Czesław Lasik: zapomniany agent wywiadu

Brytyjczycy chcieli wyciągnąć go z berlińskiego więzienia. Kim był polski agent głębokiego wywiad...

Działania związane z ekshumacjami i sprowadzeniem do Polski szczątków wybitnych Polaków zajmowała się na zlecenie KPRM Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie im. Jana Olszewskiego, ale projekt ten został zamknięty z końcem stycznia 2024 r.

„Ze względu na bardzo krótki okres trwania powyższych projektów oraz ogromną liczbę zleconych nam ekshumacji, repatriacji i dodatkowo renowacji grobów wybitnych Polaków za granicą, nie byliśmy w stanie zrealizować w całości długiej listy zaproponowanej nam przez KPRM. W związku z powyższym podejmowaliśmy w późniejszym okresie próby pozyskania środków finansowych na dokończenie prac. Latem 2024 r. Fundacja złożyła ofertę realizacji zadania publicznego do KPRM. Uzyskaliśmy odpowiedź, iż Kancelaria nie planuje kontynuacji takich działań, przekierowując nas do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytutu Pamięci Narodowej” – odpowiedzieli „Rz” przedstawiciele fundacji. I dodali, że na przełomie 2024 i 2025 roku nie uruchomiono konkursów ministerialnych na tego typu projekty. Takich środków nie było też w budżecie IPN w latach 2024 i 2025. Fundacja zapowiada jednak, że jesienią tego roku ponownie weźmie udział w konkursie, aby otrzymać dofinansowanie środków publicznych. Jednak z odpowiedzi, którą otrzymaliśmy z Departamentu Informacji MSZ wynika, że projekt ten nie jest kontynuowany.

Co z odnowieniem grobów osobowości Rzeczpospolitej

W latach 2021-2023 udało się ustalić lokalizacje prawie wszystkich (za wyjątkiem dwóch) miejsc pochówków premierów i ministrów II RP oraz rządów na uchodźstwie, spośród tych, którzy mają grób. Bo np. Kazimierz Bartel został zamordowany przez Niemców we Lwowie i nie wiadomo, gdzie został pochowany, zaś Aleksander Prystor zmarł w więzieniu sowieckim w Moskwie. Spośród ponad 320 obiektów aż 200 wymagało podjęcia prac związanych z renowacją grobu lub postawieniem nowego nagrobka.