Rocznica powstania w getcie. "Żydzi stawiali opór wbrew wszelkim przeciwnościom"

Każdy kraj ma swoją własną wersję historii o Holokauście, w tym o ratowaniu Żydów lub denuncjowaniu ich. Jaki pani opisałaby warszawską wystawę „Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Holokaustu”?

Holokaust był przełomowym wydarzeniem w historii, które dało nam wiele istotnych lekcji na temat ludzkiej natury oraz znaków ostrzegawczych. Pomaganie ludziom w zrozumieniu tego, dlaczego doszło do Holokaustu, jest priorytetem edukacyjnym United States Holocaust Memorial Museum. Niemcy byli przecież narodem rozwiniętym, wykształconym, z demokratyczną konstytucją, wolnością słowa i praworządnością. Dlatego, chociaż decydująca rola Hitlera i nazistowskich przywódców jest bezsporna, nasza wystawa „Some Were Neighbors”, otwarta w 2013 r., skupia się na zwykłych ludziach: naziści nie mogliby bowiem dokonać Holokaustu bez współpracy albo obojętności większości zwykłych ludzi w całej Europie.

Czytaj więcej

Historia Polski

Żonkile przypomną o powstaniu w getcie. W Warszawie zawyją syreny

W rocznicę żydowskiego zrywu, w Warszawie zostaną uruchomione syreny alarmowe. Rozdawane będą papierowe kwiaty.

Kierując się opiniami partnerów i nauczycieli z Europy, pragnących by ich uczniowie zgłębili temat indywidualnych wyborów w czasie Holokaustu, stworzyliśmy złożoną z plakatów mobilną wystawę, która została pokazana w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych i w ponad 20 krajach. Pierwsza prezentacja w Polsce odbyła się w styczniu tego roku w Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, gdzie będzie dostępna do końca września. Teraz otwieramy wystawę w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu. W planach jest pokazanie jej we Wrocławiu, Krakowie, Oświęcimiu i innych polskich miastach.

19 kwietnia obchodzimy rocznicę Powstania w Getcie Warszawskim. Żydowscy żołnierze podjęli walkę, praktycznie nie mieli szans. Trudno to porównywać, ale Ukraińcy od początku wydawali się skazani na klęskę. Tymczasem bronią się już od ponad 50 dni. Jak ocenia pani stosunek świata do Ukrainy?

Potworna, niesprowokowana inwazja Rosji na Ukrainę jest wyjątkowo brutalna i wyraźnie wymierzona w ludność cywilną. Opór i odporność narodu ukraińskiego są nadzwyczajne. W czasie powstania w getcie warszawskim Żydzi stawiali dzielny opór wbrew wszelkim przeciwnościom. Byli głodzeni i dehumanizowani przez Niemców, wiedzieli, że mają niewielkie szanse na sukces w starciu z niemiecką potęgą militarną, ale chcieli wziąć swój los we własne ręce. Z zewnątrz otrzymali niewielkie wsparcie, choć pomagała im część polskiego podziemia. W czasie Holokaustu duża część świata, w tym Stany Zjednoczone, była bardzo antysemicka i nie wspierała więzionych europejskich Żydów, ani nie pomagała im w ucieczce przed nazistami. Obecnie wiele krajów europejskich, które były zaangażowane w Holokaust, wspiera Ukraińców i z otwartymi sercami przyjmuje ukraińskich uchodźców. To jest już inna Europa, Europa, która próbuje wyciągnąć wnioski ze swojej przeszłości. To naprawdę niesamowite, że Polska przyjęła do tej pory około 2,5 miliona uchodźców.

Prezydent Zełenski pochodzi z rodziny, która przeżyła Holokaust. Putin nazywa go nazistą. Jak walczycie z takimi fake newsami?

Wojna w Ukrainie każdego dnia przypomina nam o znakach ostrzegawczych, które wszyscy widzieliśmy, ale z których nie wyciągnęliśmy odpowiednich wniosków. Władimir Putin przez wiele lat próbował ustanawiać prawo do prawdy historycznej, aby kontrolować narodową narrację i mitologizować historię w celu uzasadnienia swojego programu politycznego, a teraz także brutalnego programu militarnego. Powinniśmy się mieć na baczności, jeśli kiedykolwiek zauważymy, że przywódcy polityczni fałszują historię i wykorzystują ją jako broń. Jeśli chodzi o Putina: czy przedstawianie w fałszywym świetle paktu nazistowsko-sowieckiego Ribentrop-Mołotow, obwinianie Polski za II wojnę światową lub odrzucanie odpowiedzialności za zbrodnię katyńską różni się od zaprzeczania przez Stalina innym zbrodniom, na przykład nazistowskiemu ludobójstwu dokonanemu na Żydach czy też celowemu głodzeniu Ukraińców? Zarówno Stalin, jak i Hitler wiedzieli, jak ważne jest kontrolowanie narracji historycznej i jak ogromną moc ma „wielkie kłamstwo”. Prawda od wielu lat na całym świecie jest przedmiotem ataków, dodatkowo zaostrzonych przez media społecznościowe. Wszyscy, którzy cenią sobie wolność, muszą uważać na niebezpieczeństwa związane z propagandą, teoriami spiskowymi i dezinformacją. Potwierdzeniem realności takich zagrożeń jest Holokaust, który jednocześnie uczy nas także o sile jednostek: każdy z nas ma obowiązek stawiać czoła kłamstwom i szukać prawdy.

Z przerażeniem obserwujemy doniesienia o rosyjskich zbrodniach w Ukrainie. Jak możemy je udokumentować, aby nie zostały zapomniane? Przecież wcześniej czy później ta agresja i bohaterska obrona będą przez jakieś muzeum udokumentowane.

Społeczność międzynarodowa musi dążyć do pociągnięcia sprawców do odpowiedzialności za wszystkie zbrodnie związane z tą niesprowokowaną inwazją na suwerenny naród, którego istnieniu prezydent Putin zaprzecza. Kluczowe znaczenie ma dokumentowanie wydarzeń i gromadzenie świadectw. Po Holokauście, podczas procesu norymberskiego, zebrano dziesiątki tysięcy dokumentów stanowiących niepodważalny dowód niemieckich przestępstw i po raz pierwszy próbowano pociągnąć do odpowiedzialności za zbrodnie przeciwko ludzkości cały naród. Nasze muzeum przygotowało poradnik dla świadków ludobójstwa i ofiar masowych zbrodni, zawierający praktyczne porady, cenne informacje i przykłady z życia wzięte. Mają one pomóc w dokumentowaniu zbrodni i dochodzeniu sprawiedliwości, tak by sprawcy mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności przed sądem. Przewodnik ten będzie wkrótce dostępny w językach rosyjskim i ukraińskim.

W jaki sposób USHMM prezentuje historię Holokaustu?

Rząd Stanów Zjednoczonych założył muzeum, ponieważ Holokaust wydarzył się w sercu „cywilizowanej” Europy. Holokaust nie był nieunikniony, a naszym celem jest edukowanie ludzi o tym, dlaczego do niego doszło, co sprawiło, że stał się możliwy. Muzeum uczy o kruchości demokracji, naturze nienawiści i konsekwencjach obojętności. Wierzymy, że lekcje wyniesione z Holokaustu mogą zainspirować ludzi z różnych środowisk do krytycznej refleksji nad własną rolą i odpowiedzialnością w dzisiejszym świecie. Wszystkie społeczeństwa są podatne na strach, niechęć i szukanie prostych odpowiedzi na złożone pytania. Chcemy pomóc ludziom dostrzec te uniwersalne problemy i zainspirować ich do działania na rzecz naszego wspólnego człowieczeństwa.

Czy możliwe jest stworzenie mapy największej nienawiści i największej solidarności wobec Żydów w czasie II wojny światowej?

Wystawa przedstawia pełne spektrum ludzkich zachowań w czasie Holokaustu. Każdy europejski kraj, który został podbity przez Niemców, miał inne doświadczenia. Jednak w każdym kraju Żydzi byli celem ataków, niektórzy mieszkańcy kolaborowali z nazistami, inni stawiali im opór, a jeszcze inni próbowali ratować swoich żydowskich sąsiadów. Ci, którzy podejmowali wysiłki na rzecz ratowania Żydów, brali na siebie ogromne ryzyko – zwłaszcza Polacy, którzy robili to pod groźbą śmierci. Jednak większość ludzi w całej Europie nie była ani kolaborantami, ani ratującymi. Byli niemymi świadkami tego, jak naziści systematycznie prześladowali i wymordowali sześć milionów żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci.

W Warszawie działa imponujące muzeum historii Żydów POLIN. Gdzie znajdują się inne ważne muzea żydowskie na świecie?

W Polsce jest wiele wybitnych, szanowanych instytucji, muzeów i miejsc historycznych związanych z Żydami i Holokaustem. Niezwykle ważne jest to, że otrzymują one znaczące wsparcie od kolejnych polskich rządów. Siłą Muzeum POLIN jest to, że opowiada szerszą historię życia żydowskiego w Polsce i w tym kontekście także Holokaustu. Przed II wojną światową Polska miała największą społeczność żydowską w Europie, w której Żydzi żyli od wieków. Dzisiejsza Polska jest kształtowana przez tę ważną historię.