Tu za czasów Sumerów, ok. 5 tys. lat temu, powstały pierwsze miasta obwarowane murami, budowane wokół świątyń i pałaców władców, oraz domy i gmachy publiczne z suszonej lub palonej cegły. Tu także, nad Eufratem, w Babilonie, próbowano wznieść sięgającą nieba biblijną wieżę Babel.
Nizina Mezopotamska to jeden z najbogatszych w świetne zabytki i najatrakcyjniejszych turystycznie regionów świata. W stosunkowo niewielkim regionie między al Nadżaf na południu a Bagdadem znajduje się np. ponad 1,5 tys. niezbadanych lub porzuconych stanowisk archeologicznych. Wiele z nich rabują od paru lat bezkarne gangi poszukiwaczy starożytności. Mezopotamia była widownią najdawniejszych bitew świata, dziś toczy się tu najnowsza z wojen. Nazwy starożytnych miast Iraku słyszymy najczęściej w komunikatach wojennych jako miejsca krwawych starć i zamachów bombowych.
Miasto znane niegdyś Europejczykom jako siedziba dworu kalifa Haruna al Raszida i miejsce przygód bohaterów „Baśni z tysiąca i jednej nocy”. Ta wielka (ponad 4 mln mieszkańców) arabska metropolia jak na Międzyrzecze jest miastem stosunkowo młodym. Założył je w 762 r. w zakolu Tygrysu jako nową stolicę – na planie koła o średnicy 3 km – kalif z dynastii Abbasydów – al Mansura. Wkrótce koliste miasto stało się na parę wieków, aż do najazdu Mongołów, najważniejszym ośrodkiem handlu, życia politycznego i intelektualnego w świecie arabskim. Wznoszą się nad nim minarety ponad 70 meczetów. Wybudowany w XVI w.
al Kazimija, z błyszczącą kopułą i czterema złoconymi minaretami, należy do najważniejszych świątyń islamu. W Bagdadzie powstała w XII w. jedna z najświetniejszych madras, czyli szkół islamskich – al Mustansirija. Jej gmach z biblioteką, salami wykładowymi, łaźnią i szpitalem zdobią misterne geometryczne i roślinne arabeski. Wznosząca się nad brzegiem Tygrysu cytadela i pałac Abbasydów to świadectwo potęgi tej zasłużonej dla Arabów dynastii. Jedyna zachowana dawna brama miejska al Wastani i fragmenty murów obronnych, które nie zdołały powstrzymać mongolskich wojowników, przypominają z kolei o jej zmierzchu.
Najsławniejsze legendarne miasto starożytnego świata. W okresach rozkwitu, za czasów wielkich władców babilońskich: Hammurabiego – prawodawcy, który w II tysiącleciu p. n. e. ustanowił zasadę „oko za oko” – oraz tysiąc lat później pod rządami Nabuchodonozora II – także miasto największe. Liczyło ok. 200 tys. mieszkańców, w otaczających je murach było przeszło 100 bram. Ośrodek kultu groźnego boga Marduka i bogini Isztar. Tu właśnie, na wschodnim brzegu Eufratu, wzniesiono za panowania Nabuchodonozora II świątynię Etemaneki – biblijną wieżę Babel. Jak ustalili archeolodzy, był to ziggurat, czyli budowla o schodkowej konstrukcji, na planie kwadratu, o podstawie i wysokości 91 m, o murach z palonej cegły pokrytej błękitną glazurą. Nie zachowała się do naszych czasów, podobnie jak inne dzieło wielkiego króla, jeden z cudów świata – wiszące ogrody Semiramidy. Można jednak oglądać fundamenty jego dwóch pałaców, wspaniałą bramę Isztar i Lwa Babilońskiego – imponujący posąg wykuty w bazaltowej skale.
