Wielkie księstwo włodzimierskie rozpadło się aż na 14 władztw, przestała też obowiązywać ustanowiona przez Wsiewołoda Duże Gniazdo (rządził w latach 1176 – 1212) zasada starszeństwa przy obejmowaniu tronu wielkoksiążęcego. Poszczególni książęta zawzięcie rywalizowali o ziemię, wpływy i przychylność chanów. W tej rywalizacji rychło na czoło wysunęli się władcy Tweru i Moskwy.
Kamień węgielny pod samodzielność księstwa twerskiego położył brat Aleksandra Newskiego Jarosław Jarosławowicz (1263 –1272), a jego syn Michał w 1304 roku wytargował od Mongołów tytuł wielkoksiążęcy. Dziesięć lat później, dla równowagi, chan wyniósł również do rangi wielkiego księcia Jurija Danielowicza moskiewskiego. Oba księstwa dynamicznie się rozwijały, korzystając z tego, że ludność południowej Rusi, niepewna swego losu ze względu na najazdy mongolskie, ochoczo przenosiła się na północny wschód. Ponadto i w Twerze, i w Moskwie istniały silne elity bojarskie, które utożsamiały się z programem politycznym swych władców. Więcej atutów miało jednak księstwo moskiewskie ze względu na centralne położenie na skrzyżowaniu głównych szlaków handlowych. Na początku XIV wieku Moskwa wchłonęła Kołomnę, Perejasław Zaleski i Możajsk.
Dzieło umacniania politycznej i gospodarczej pozycji księstwa moskiewskiego kontynuował następca Jurija Danielowicza Iwan Kalita (1325 – 1340). Wykorzystał on konflikt Tweru z chanem Złotej Ordy Uzbekiem i uzyskał potwierdzenie tytułu wielkoksiążęcego oraz prawo do ściągania podatków na Rusi w imieniu chana. Zawarł sojusz z Cerkwią, czego dowodem było przeniesienie do Moskwy siedziby metropolity prawosławnego. Zajął też sąsiednie księstwa: galickie (rejon Kostromy), uglickie i biełoozierskie. Synowie Iwana Kality – Siemion (panował w latach 1340 – 1355) i Iwan (1353 – 1359), dorzucili do tego księstwa dymitrowskie, kostromskie, starodubskie i Kaługę. Nadto Siemionowi udało się przy pomocy Złotej Ordy powstrzymać ekspansję Litwy i podporządkować ciążące ku niej księstwa smoleńskie i briańskie.
