Kronikarskie opisy najazdu wojsk Batu-chana na Ruś w latach 1237 – 1240 dają niezwykle barwny obraz wydarzeń. Scenariusz zazwyczaj powtarzał się: Mongołowie po przybyciu pod gród wysyłali posłów z żądaniem bezwarunkowej kapitulacji, Rusini odmawiali, czasem pozbawiając głów mongolskich wysłanników, dalej następowała dzielna, ale krótka (zwykle trwała ok. tygodnia, choć Kozielsk bronił się aż siedem tygodni) obrona. Dramat ruskich miast wieńczyły rzeź obrońców i pożoga. Pod nóż szły kobiety i dzieci, kupcy, rzemieślnicy, bojarzy, a nawet rodziny książęce. Z życiem uchodzili nieliczni: zazwyczaj ludność podgrodzi i okolicznych wsi, która zawczasu rozbiegała się po lasach.Najeźdźcy okrutnie potraktowali kilkanaście głównych grodów ruskich – Kozielsk, Kijów i Czernihów zostały dosłownie starte z powierzchni ziemi. Wyjątkiem był Wielki Nowogród, gdzie książę Aleksander Newski pod wrażeniem krwawej rozprawy Mongołów z leżącym na południowej rubieży kupieckiej republiki Torżkiem zawarł z nimi wasalno-niewolniczą umowę. Władzę chana uznał także książę włodzimierski Jarosław Wsiewołodowicz, a za nim reszta książąt z Rusi Północno-Wschodniej.
W ich ślady nie poszli książęta z Rusi Południowo-Zachodniej – Michała czernihowski i Daniel halicki. Obaj usiłowali pozyskać pomoc z Zachodu. Obiecująco zapowiadała się zwłaszcza ofensywa dyplomatyczna Daniela, który w zamian za unię kościelną uzyskał od papieża Innocentego IV obietnicę wsparcia politycznego i wojskowego; w 1255 roku papież obdarzył go nawet koroną. Papieskie awanse okazały się gruszkami na wierzbie i książę halicki musiał w końcu uznać zwierzchnictwo mongolskie. Dzięki zręcznym kombinacjom politycznym zdołał jednak zachować tron. Nie powiodło się za to Michałowi czernihowskiemu: z wyprawy do stolicy Złotej Ordy Saraju po jarłyk (potwierdzenie władzy przez chana) powrócił w trumnie. Po jego śmierci została zlikwidowana metropolia prawosławna w Czernihowie. Tym sposobem Batu-chan złamał potęgę księstwa czernihowskiego, a także przeciął toczącą się od drugiej połowy XII wieku rywalizację o władzę w Kijowie (a więc o pierwszeństwo na Rusi) między władcami z Czernihowa i Włodzimierza.
