Tu, jak głosi legenda, benedyktyński mnich Dom Pérignon, zarządzający piwnicami z winem klasztoru Abbaye de Hautvillers w pobliżu Epernay – według niektórych świadectw pod wpływem boskiego natchnienia – wynalazł, czy raczej odkrył przed trzema wiekami, najsłynniejsze musujące wino świata. I tu też stoczono bitwy tak krwawe, jakich ludzkość nigdy wcześniej nie zaznała. W porównaniu z walkami nad Marną, a zwłaszcza straszliwą jatką pod Verdun, kanonada pod Valmy, która pochłonęła zaledwie kilkaset ofiar, to – z wojskowego punktu widzenia – jedynie zbrojny incydent w historii tych strategicznych terenów położonych na progu Basenu Paryskiego. Winnice i pola Szampanii i jej stolica Reims, gdzie przyjął chrzest władca Franków Chlodwig, to kolebka chrześcijaństwa i państwa francuskiego. Przemysłowa Lotaryngia, gdzie w XVIII w. panował w Nancy jeden z najbardziej oświeconych władców swej epoki Stanisław Leszczyński, była przez wieki kością niezgody między Niemcami a Francuzami. Spór ów wygasł tak naprawdę dopiero z chwilą powstania wspólnoty europejskiej. [srodtytul]Valmy [/srodtytul]
Na grzbiecie wzgórza nad malutką osadą Valmy, gdzie Franciszek Kellermann ustawił swe armaty, kręcą się skrzydła starego wiatraka odbudowanego po zniszczeniu przez wichurę przed dziesięciu laty. Francuski wódz – odlana w rocznicę bitwy w 1892 r. spiżowa postać z uniesioną szablą i ustami otwartymi w okrzyku „Vive la Nation!” – patrzy na pole bitwy z wysokiego cokołu wznoszącego się kilkaset kroków dalej. W pobliżu pomnika, we wnętrzu niewielkiej murowanej piramidy, spoczywa w urnie jego serce. Niżej, na zboczu wzgórza opadającym ku Valmy, warto przystanąć przy skromnym popiersiu jednego z francuskich oficerów uczestniczących w rewolucyjnej kanonadzie. To Simon Bolivar, późniejszy bohater walk o wolność krajów Ameryki Łacińskiej.
Przecięte autostradą A-4 z Paryża do Metzu pola wokół Valmy, Danmartin-Damperre, Somme Bionne słyną, jak cała Szampania, z najwyższych we Francji plonów zbóż, buraków i kapusty. Zwykle widać na nich tylko miejscowych farmerów. O starciu pod Valmy mało kto w dzisiejszej Francji pamięta. Dopiero niedawno na wzgórzu pod wiatrakiem urządzono parking i ustawiono tablice ukazujące przebieg bitwy.
[srodtytul]Reims[/srodtytul]
Kamienny anioł w portalu katedry Notre Dame w Reims przygląda się wiernym i turystom z promiennym uśmiechem. To jeden z najsłynniejszych uśmiechów średniowiecza. Wzniesiona w XIII w. trzynawowa bazylika, z nawą główną o długości 138 m, ogromnymi portalami, misternymi rozetami i wspaniałą dekoracją rzeźbiarską we wnętrzach, uważana jest za najbardziej klasyczną z francuskich katedr gotyckich – i jedną z najważniejszych świątyń w tym kraju. W miejscu, gdzie ją zbudowano w 496 r., przyjął chrzest król Franków Chlodwig. Aż do 1825 r. koronowali się w niej władcy Francji, łącznie 26.
