Skazani na śmierć chcą walczyć

Pierwsza żydowska organizacja bojowa powstała w Wilnie jako reakcja na masowe mordy dokonane w ciągu kilku miesięcy po zajęciu miasta przez armię niemiecką. Spośród 55 tysięcy Żydów mieszkających tu w przededniu wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej jesienią 1941 r. przy życiu pozostawało zaledwie 15 tys. Pozostałych wymordowano w Ponarach. Hasło podjęcia zbrojnego oporu sformułował 31 grudnia 1941 r. poeta Aba Kowner (1918 – 1988). W manifeście skierowanym do młodzieży żydowskiej trafnie przewidywał, że Niemcy będą dążyć do wymordowania wszystkich Żydów europejskich. W takiej sytuacji jedynym wyjściem mogło być tylko odrzucenie złudzeń i podjęcie czynnego oporu, nawet bez nadziei na ratunek. 21 stycznia 1942 r. zawiązano Zjednoczoną Organizację Partyzancką (Fareynegte Partizaner Organizatsye), do której, pomimo wzajemnych antagonizmów, weszły organizacje syjonistyczne, budnowcy i komuniści. Kowner i jego towarzysze znaleźli wcześniej schronienie w niewielkim klasztorze dominikanek w Kolonii Wileńskiej, którego przeoryszą była siostra Maria Borkowska. Zdecydowali się jednak powrócić do getta, by tworzyć organizację bojową.