Pytania o „malarstwo żydowskie”

Przełom XIX i XX wieku zaowocował w Europie, a szczególnie w Polsce, niebywałą liczbą żydowskich malarzy zajmujących się już nie tylko ornamentyką i tradycyjnymi iluminacjami, ale współczesną sztuką.

Publikacja: 03.11.2008 06:40

Maurycy Trębacz - Paleta malarska

Maurycy Trębacz - Paleta malarska

Foto: Zbiory ŻIH

Red

Historycy sztuki określają to jako niezwykłe i niezrozumiałe zjawisko, a było ono niewątpliwie wynikiem Haskali – żydowskiego oświecenia w drugiej połowie XVIII w., dążącego do zintegrowania ludności żydowskiej z nowoczesną kulturą europejską. W efekcie żydowscy artyści wyszli poza zamknięte kręgi nakazów religijnych zakazujących obrazowania i stworzyli nurt świeckiego malarstwa żydowskiego.

Prekursorem nurtu żydowskiego w sztuce był Maurycy Gottlieb. Malował obrazy ściśle związane z historią Żydów, odnoszące się do biblijnych przekazów, interpretujące podteksty filozoficzne modne w malarstwie akademickim, nawiązywał do tradycji i zwyczajów. Kontynuatorami tego nurtu byli między innymi tacy malarze jak Samuel Hirszenberg, Maurycy Trębacz, Artur Markowicz, Fryderyk Kleinman, Jankiel Adler. Zajmowali się prawie wyłącznie tematyką żydowską, działali artystycznie i ideowo w grupach twórczych, które same siebie określały jako organizacje malarzy żydowskich.

Nurt ten był silnie reprezentowany do wybuchu II wojny światowej, istniał i rozwijał się wraz z przybywaniem młodych artystów i jest sklasyfikowany przez krytykę i historyków sztuki jako kierunek w malarstwie tamtego okresu. Ale przecież nie wszyscy ówcześni malarze zrzeszeni w żydowskich kręgach sztuki, malowali obrazy żydowskie.

Byli też malarze Żydzi, którzy malowali, jak ich koledzy nie-Żydzi, modne wówczas plenery, portrety, sceny rodzajowe, salonowe, sielankowe, niezwiązane ze światem żydowskim i ich twórczość należy do innych kierunków malarskich wyraźnie rozróżnianych w historii sztuki. Ponieważ jednak autorami tych prac byli Żydzi, grupowali się głównie z powodu wzrastającego antysemityzmu w odrębnych artystycznych środowiskach żydowskich, choć ich malarstwo nie należało do nurtu malarstwa żydowskiego.

W pierwszej połowie XX wieku wielu artystów żydowskich było skupionych w koloniach artystycznych przy znanych ośrodkach kultury, jak: Paryż, Monachium czy Berlin, wielu z nich znamy z wystaw grupy Ecole de Paris.

Kwalifikowanie malarzy jako malarzy żydowskich często bywa problematyczne. Sami malarze mieli, jak się okazuje, z tym problem. Mojżesz Kisling, przedstawiciel Ecole de Paris, będąc w Ameryce w 1944 roku, pisał w liście do Augusta Zamoyskiego: „Tutaj mówi się i pisze Kisling: „Polish painter”. W Polsce jestem Żydem, wśród Żydów jestem malarzem francuskim, a wśród Francuzów jestem metekiem”. Oglądając obrazy Kislinga, widzimy twórczość dobrego malarza, w którego pracach można spotkać wiele wątków z różnych kultur, a więc czy malarstwo na przykład Kislinga jest malarstwem żydowskim?

Kilkanaście lat temu, kiedy tematyka żydowska w różnych dziedzinach zaczęła być w Polsce znowu modna, poza pracami godnymi uwagi w galeriach pojawiły się także karykaturalne, stereotypowe portrety Żydów. Polacy chętnie zaczęli kupować „Żyda liczącego pieniądze” i do dziś jest to temat poszukiwany, bo podobno przynosi szczęście.

Tematy żydowskie „poruszają” różni malarze. Niektórzy robią to profesjonalnie i są to zwyczajnie dobre obrazy, ale często, niestety, pojawiają się prace nieposiadające własnego stylu, kopiujące lub parafrazujące malarstwo z przełomu wieków. Zdarza się też, że dla podkreślenia żydowskości swoich prac ich autorzy, interesujący się tylko powierzchownie kulturą żydowską, domalowują litery hebrajskie, żeby uwydatnić judaistyczny charakter dzieł. Tu ciekawostka – spotkałam nieraz zabawne kiksy – błędy konstrukcyjne liter lub litery umieszczone przez niewiedzę w lustrzanym odbiciu czy do góry nogami. Czy to jest malarstwo żydowskie? Chyba nie.

W czasie niebywałego rozkwitu twórczości artystycznej żyło ponad 500 artystów żydowskich. Część z nich przeniosła się do Paryża – wówczas centrum życia artystycznego Europy – i tam wielu żydowskich plastyków z Polski związało się z grupą znaną jako Szkoła Paryska. Niektóre źródła podają, że w czasie Holokautu zostało zamordowanych 386 skatalogowanych polskich artystów żydowskich. Niestety, ślad można odnaleźć tylko po nielicznych, a ich dzieła zostały prawie kompletnie zniszczone w czasie koszmarnych lat hitleryzmu.

[ramka]Maurycy Gottlieb mówił sam o sobie „jestem Żydem i jestem Polakiem”, dlatego pewnie w wielu notkach biograficznych historycy sztuki określają go jako malarza polskiego lub malarza polskiego pochodzenia żydowskiego, a był on po prostu polskim świeckim Żydem przejmującym się współczesnym mu światem i romantyczną myślą wtedy tak modną i nośną, co nie przeszkadzało mu przekazać nam w swoim malarstwie niezwykły smak świata żydowskiego.Lea Shinar napisała piękną książkę „Maurycy Gottlieb – uczeń Matejki” opartą na jego biografii i jego miłości do Laury Rozenfeld.[/ramka]

[i]Małgorzata Krasucka-Margalit - zajmuje się malarstwem sztalugowym oraz grafiką użytkową. Ma na swoim koncie ponad 20 dużych wystaw indywidualnych w kraju i za granicą oraz udział w wystawach zbiorowych. W kolekcjach polskich i zagranicznych znajduje się ponad 1300 jej prac[/i]

Historycy sztuki określają to jako niezwykłe i niezrozumiałe zjawisko, a było ono niewątpliwie wynikiem Haskali – żydowskiego oświecenia w drugiej połowie XVIII w., dążącego do zintegrowania ludności żydowskiej z nowoczesną kulturą europejską. W efekcie żydowscy artyści wyszli poza zamknięte kręgi nakazów religijnych zakazujących obrazowania i stworzyli nurt świeckiego malarstwa żydowskiego.

Prekursorem nurtu żydowskiego w sztuce był Maurycy Gottlieb. Malował obrazy ściśle związane z historią Żydów, odnoszące się do biblijnych przekazów, interpretujące podteksty filozoficzne modne w malarstwie akademickim, nawiązywał do tradycji i zwyczajów. Kontynuatorami tego nurtu byli między innymi tacy malarze jak Samuel Hirszenberg, Maurycy Trębacz, Artur Markowicz, Fryderyk Kleinman, Jankiel Adler. Zajmowali się prawie wyłącznie tematyką żydowską, działali artystycznie i ideowo w grupach twórczych, które same siebie określały jako organizacje malarzy żydowskich.

Pozostało 81% artykułu
Historia
Paweł Łepkowski: Najsympatyczniejszy ze wszystkich świętych
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Historia
Mistrzowie narracji historycznej: Hebrajczycy
Historia
Bunt carskich strzelców
Historia
Wojna zimowa. Walka Dawida z Goliatem
Materiał Promocyjny
Bank Pekao wchodzi w świat gamingu ze swoją planszą w Fortnite
Historia
Archeologia rozboju i kontrabandy