Arsenał minionych wieków

[srodtytul]Proch bezdymny[/srodtytul]

Jedyną wspólną cechą łączącą średniowieczną puszkę czy bombardę z wielostrzałowym karabinem i odtylcowym działem pozostał materiał miotający służący do wystrzelenia pocisku – czarny proch, zwany także dymnym. Był to ostatni element, który uniemożliwiał powstanie w pełni nowoczesnego oręża. Czarny proch, którego najbardziej znany skład to: 75 proc. saletry potasowej, 15 proc. węgla drzewnego i 10 proc. siarki, miał wiele istotnych wad.

Przede wszystkim niezadowalającą energię gazów powstających w wyniku spalania (stanowiły one zaledwie około 50 proc. produktów rozkładu), dużą ilość zanieczyszczeń, jaka pozostawała po jego spaleniu (nagar), oraz kłęby dymu ograniczające pole widzenia przy gęstej palbie i umożliwiające zlokalizowanie stanowiska pojedynczego strzelca. Poza tym nieregularnie odpalał, źle się przechowywał i uszkadzał przewody luf.

Przełom nastąpił w latach 80. XIX wieku za sprawą francuskiego chemika Paula Vielle’a, który jako pierwszy opracował udany proch bezdymny; jego podstawowym składnikiem była nitroceluloza.

Nowy materiał miotający spalał się szybko, równomiernie i wytwarzał trzy razy więcej gazów niż jego poprzednik przy minimalnej ilości dymu. Ponieważ duże ciśnienie powodowało deformację ołowianego pocisku w gwincie lufy, zaczęto stosować stalowe płaszcze. Okazało się, że małokalibrowy pocisk ma znacznie lepsze właściwości balistyczne (płaski tor lotu), a dzięki dużej prędkości zachowuje dostateczną siłę rażenia. Mniejszy pocisk to jednocześnie więcej amunicji, jaką pojedynczy żołnierz mógł włożyć do ładownicy.

Pierwszym karabinem, w którym zastosowano małokalibrową amunicję 8 mm (pocisk ołowiany w stalowym płaszczu platerowanym melchiorem) na proch bezdymny, był Lebel wzór 1886. Służył on Francuzom w koloniach, a także podczas I wojny światowej. Prędkość pocisku wystrzelonego z Mle (Modelle) 1886 wynosiła 710 m/s, podczas gdy np. w angielskim Marini-Henry, strzelającym nabojem na proch czarny, zaledwie 411 m/s.

[srodtytul]Karabiny wielostrzałowe[/srodtytul]

Pod koniec lat 80. dochodzi do upowszechnienia się karabinów wielostrzałowych. Choć broń taka zaistniała na polu walki kilkanaście lat wcześniej (wojna secesyjna) i jej zalety były bezdyskusyjne, to nigdzie nie zdecydowano się wówczas na jej wprowadzenie do uzbrojenia. Powodów było kilka; przede wszystkim karabiny takie strzelały niezbyt silnym nabojem, wykluczającym ich efektywne użycie na dużym dystansie. Poza tym przezbrojenie w nową broń oznaczałoby gigantyczne wydatki, zużycie amunicji wzrosłoby wielokrotnie (znowu ekonomia...), a żołnierz, który miałby możliwość oddania kilku kolejnych strzałów, nie przykładałby się do celowania.

Potrzeba było wstrząsu, takiego jak w 1866 roku pod Sadową, gdzie karabiny odtylcowe stały się przyczyną masakry Austriaków w wojnie z Prusakami. Wstrząs nastąpił podczas wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1877 – 1888. Turcy zakupili przed konfliktem kilkadziesiąt tysięcy wielostrzałowych winchesterów. Żołnierze osmańscy broniący umocnień Plewny byli uzbrojeni w klasyczne jednostrzałowe karabiny do walki na dalszym dystansie i winchestery, których użyto jako broni przeciwszturmowej. W trzech kolejnych atakach Rosjanie zostali dosłownie zdziesiątkowani.

Odtąd świat zaczął się gwałtownie przezbrajać w karabiny powtarzalne. Pierwsi byli Szwajcarzy, którzy wprowadzili do uzbrojenia karabin Vetterli (przerobiony z jednostrzałowego), zaraz po nich Francuzi przyjęli (acz nie we wszystkich formacjach) karabin Kropatschka, który zastąpiony został z kolei rewolucyjnym lebelem, Niemcy uzbroili się w mauzera wz. 1871/84. Wszystkie miały magazynki rurowe wzorowane na winchesterze; jego wadą była zmiana środka ciężkości broni w miarę ubywania kolejnych nabojów. Rozwiązanie znalazł Austriak Mannlicher, który opracował udany magazynek pudełkowy i zastosował w swoim karabinie wz. 1886. Ten rodzaj magazynka błyskawicznie stał się standardem.

[srodtytul]Zbrojownie przeciwników[/srodtytul]