JPII: Blockbuster & bestseller

Jego pontyfikat po dziś dzień inspiruje artystów, pisarzy i filmowców. Niekończące się zainteresowanie życiem i działalnością Jana Pawła II ma kilka przyczyn. Pierwszą i najbardziej oczywistą jest wyjątkowość papieża Polaka. Nigdy wcześniej na czele Kościoła nie stał tak wszechstronnie uzdolniony i otwarty na ludzi człowiek. Kamera go kochała, a on sam – zapewne dzięki doświadczeniu wyniesionemu z teatru – potrafił swymi wystąpieniami porwać tłumy. Relacje telewizyjne z jego kolejnych pielgrzymek biły rekordy oglądalności. To już były nie tylko setki tysięcy zgromadzonych wiernych przed ołtarzem – miliony ludzi z całego świata znały jego pogodną, uśmiechniętą twarz. Był pierwszym papieżem, który w takim stopniu wykorzystał telewizyjne medium do głoszenia nauk Kościoła.

Drugi powód to sam Jan Paweł II – wybitna i złożona osobowość, dla wielu niepodważalny autorytet w kwestiach religijno-moralnych. O takich ludziach nigdy dość informacji. Nie tylko więc wierni Kościoła katolickiego nieustannie pragną pogłębiać swoją wiedzę o Karolu Wojtyle, o jego życiu w Polsce, zanim został następcą św. Piotra. A jego ponad 25-letni pontyfikat obfitował w tak wiele przełomowych wydarzeń, że siłą rzeczy stał się nieprzebraną skarbnicą dla kolejnych twórców. Stąd i trzeci powód – bardziej przyziemny, ale nie mniej oczywisty – to „żyła złota” dla producentów filmowych i wydawców. Zwłaszcza w Polsce.

Polska premiera filmu „Karol. Człowiek, który został papieżem” odbyła się 17 czerwca 2005 r., nieco ponad dwa miesiące po śmierci Jana Pawła II. W tej części Karola Wojtyłę również zagrał Piotr Adamczyk

Foto: Materiały prasowe

Utrwalony na celuloidowej taśmie

Aby lepiej poznać dzieło życia papieża Polaka, warto obejrzeć choć kilka filmów jemu poświęconych. Spośród bogatego katalogu tytułów godne uwagi są zarówno fabuły, jak i dokumenty. W Polsce najbardziej znaną produkcją, wielokrotnie powtarzaną w telewizji, jest dwuczęściowa fabularna opowieść o Janie Pawle II. „Karol. Człowiek, który został papieżem” to film w reżyserii Giacoma Battiata z 2005 r. w koprodukcji polsko-włosko-francusko-niemiecko-kanadyjskiej. Opowiada historię Karola Wojtyły od czasów młodości do momentu wybrania go na papieża. Scenariusz, na podstawie książki „Historia Karola” autorstwa Gianfranca Svidercoschiego, napisał Giacomo Battiato. Młodego Wojtyłę zagrał Piotr Adamczyk.

Polska premiera filmu odbyła się 17 czerwca 2005 r., czyli zaledwie w kilka tygodni po śmierci papieża (2 kwietnia). Polska była jedynym krajem, w którym film trafił na ekrany kin – powstał jako film telewizyjny i jako taki był nadawany w innych krajach. Akcja filmu rozpoczyna się w 1939 r. w Krakowie na Wawelu, gdy wojska niemieckie dokonują inwazji na Polskę. Pod nazistowską okupacją młody student Uniwersytetu Jagiellońskiego, świadek aresztowania wykładowców tej uczelni, dochodzi do wniosku, że powinien powstrzymać się od walki zbrojnej, a poświęcić się raczej chronieniu duchowego dziedzictwa narodu. W czasie wojny traci najbliższych: ojca, przyjaciół i kolegów. Karol Wojtyła stara się, aby w tym dotkniętym złem świecie dawać świadectwo ludzkich i religijnych wartości opartych na miłości Boga. Po wojnie Wojtyła, już jako ksiądz, a następnie jako biskup, w szczególny sposób interesuje się światem ludzi pracy, zjednując ich sobie bezinteresowną, pełną prostoty miłością i rzeczywistym świadectwem wiary. W ten sposób staje się niebezpiecznym przeciwnikiem komunistów. Akcja filmu kończy się konklawe, na którym zostaje wybrany nowy następca św. Piotra.

Oczywistą kontynuacją powyższego tytułu stał się „Karol. Papież, który pozostał człowiekiem”. To film fabularny w reżyserii Giacoma Battiata, wyprodukowany w 2006 r. Opowiada historię Jana Pawła II od momentu wyboru na papieża, aż do jego śmierci (ponownie w tej roli wystąpił Piotr Adamczyk). Scenariusz tej części również powstał na podstawie książki „Historia Karola” Gianfranca Svidercoschiego. Polska premiera filmu odbyła się 16 października 2006 r. w Teatrze Wielkim w Warszawie, w 28. rocznicę wyboru Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową.

Spośród fabuł warto wymienić jeszcze „Z dalekiego kraju” – choćby z uwagi na osobę reżysera. To film biograficzny z 1981 r. w reżyserii Krzysztofa Zanussiego. Przedstawia historię życia Karola Wojtyły (w tej roli – Cezary Morawski). Losy przyszłego papieża zarysowane zostały na tle burzliwych i tragicznych wydarzeń XX w., jakie były udziałem Polski i Polaków. Akcja rozpoczyna się w 1926 r., gdy młody Wojtyła uczestniczy w drodze krzyżowej w Kalwarii Zebrzydowskiej. Gdy nazistowskie Niemcy napadają na Polskę, Karol Wojtyła szuka schronienia w domu kardynała Sapiehy. Film pozwala widzowi zrozumieć, jak osobiste przeżycia z czasów młodości wpłynęły na ukształtowanie się poglądów papieża. 

Aby jednak choć zbliżyć się do dokonań Jana Pawła II, trzeba sięgnąć po filmy dokumentalne. Oto kilka najważniejszych tytułów. „Jan Paweł II. Szukałem Was...” to pełnometrażowy film dokumentalny z 2011 r. w reżyserii Jarosława Szmidta poświęcony życiu i kluczowym punktom pontyfikatu papieża z Polski. Autorami scenariusza są Jarosław Szmidt i Mariusz Wituski. Zdjęcia do filmu realizowane były w 12 krajach na 4 kontynentach. W filmie wykorzystano nigdy wcześniej niepublikowane materiały, m.in. z zasobów archiwalnych Watykańskiego Ośrodka Telewizyjnego, telewizji RAI i Mediaset, Filmoteki Watykańskiej, polskiej Filmoteki Narodowej, TVP, Działu Dokumentacji Filmowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, PAP, Episkopatu Polski i zbiorów prywatnych. To skarbnica wspomnień o życiu i pontyfikacie papieża Polaka.

„Świadek nadziei. Życie Karola Wojtyły, papieża Jana Pawła II” to amerykański film dokumentalny z 2002 r. przedstawiający życiorys Karola Wojtyły. Scenariusz powstał na postawie książki George’a Weigla pt. „Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II”. Autorzy tego dokumentu oprócz przybliżenia informacji z życia Karola Wojtyły starają się wytłumaczyć fenomen popularności papieża Polaka. Poprzez przeprowadzone wywiady z bliskimi Wojtyle osobami, a także tymi, na których życie papież wywarł ogromny wpływ, twórcy filmu zakreślają portret wyjątkowego człowieka renesansu – charyzmatycznego intelektualisty, artysty, filozofa, mistyka i poety, a co najważniejsze: głowy Kościoła katolickiego końca XX w. Poza wypowiedziami ludzi, którzy znali papieża, film składa się również z wywiadów z politykami i ekspertami, przeplatanych materiałami archiwalnymi z pielgrzymek Jana Pawła II i jego zdjęciami z lat młodości.

„Świadectwo” zaś to produkcja filmowa, której premiera odbyła się w październiku 2008 r. Film ukazuje życie Jana Pawła II oczami kardynała Stanisława Dziwisza. Po sukcesie książki „Świadectwo”, wydanej w styczniu 2007 r., kardynał Dziwisz i producenci doszli do porozumienia w kwestii filmu. Jest on w głównej mierze oparty na wspomnieniach kardynała. Dokument nakręcono za pomocą urywków archiwalnych, jak również scen odgrywanych przez aktorów. Narratorem całości jest angielski aktor Michael York.

Narratorem filmu dokumentalnego „Świadectwo” (2008) na podstawie książki o tym samym tytule autorstwa kardynała Stanisława Dziwisza jest ceniony angielski aktor Michael York

Foto: Materiały prasowe

Życie zapisane na kartach ksiąg

Nie sposób wymienić wszystkie tytuły książek poświęconych papieżowi, które ukazały się za życia Jana Pawła II, a zwłaszcza po jego śmierci. Tym bardziej że wspólnie przeżywaliśmy najpierw jego beatyfikację, a następnie kanonizację. Oba te wydarzenia tylko wzmogły zainteresowanie papieżem Polakiem. Podobnie jak teraz – tuż przed 100. rocznicą urodzin (18 maja). Zapewne więc pojawią się nie tylko nowe publikacje, ale też wznowienia bestsellerowych tytułów. Oto krótki przewodnik po najważniejszych książkach poświęconych Janowi Pawłowi II.

Poza wspomnianymi wyżej biografiami papieża, które posłużyły za podstawy do scenariuszy filmowych, warta uwagi jest choćby książka Antonia Socciego „Tajemnice Jana Pawła II”. Autor przygląda się mniej znanym albo wręcz ukrywanym faktom z biografii papieża, np. co go łączyło z ojcem Pio, skąd wiedział o różnych wydarzeniach historycznych jeszcze przed ich nastąpieniem (tzw. trzecia tajemnica fatimska).

Polecam też publikację Grzegorza Polaka – od ponad 20 lat zajmującego się papieską tematyką – zatytułowaną „Nieznane oblicze pontyfikatu”. W swej książce Polak porusza tak istotne kwestie, jak sytuacja w kurii rzymskiej, nieznane aspekty ekumeniczne pielgrzymek Jana Pawła II do ojczyzny, jego bliskie relacje z polskimi grekokatolikami czy kulisy nieznanych zamachów na papieża. Polak jest też autorem „Wielkiej encyklopedii Jana Pawła II”. Jak czytamy we wstępie: „Wydawać by się mogło, że wszystko już zostało napisane o pontyfikacie Jana Pawła II. Wydano wiele biografii, kalendariów, albumów, antologii tekstów, tysiące drobiazgowych opracowań na temat rozlicznych aspektów działalności Ojca Świętego. Gdy więc zastanawialiśmy się, jak można by uczcić 25. rocznicę pontyfikatu Jana Pawła II, skonstatowaliśmy, że trudno wymyślić coś nowego, co nie byłoby powielaniem dotychczasowych przedsięwzięć. I nagle przyszło olśnienie: przecież nie ma encyklopedii papieskiej! Encyklopedii, która od A do Z dokumentowałaby dokonania Karola Wojtyły i Jana Pawła II. Wydawanie encyklopedii papieskiej to zadanie tyleż odpowiedzialne – co zuchwałe. Pontyfikat Jana Pawła II jest przecież arcybogaty w wydarzenia, a ogrom dokonań obecnego Papieża wręcz poraża swoim rozmiarem”.

Z kolei Janusz Poniewierski jest autorem „Pontyfikatu”, jednej z najlepszych polskich monografii poświęconych Janowi Pawłowi II. To książka z jednej strony będąca kroniką najważniejszych faktów, z drugiej – podsuwająca tropy, wedle których należy „odczytywać” ten niezwykły pontyfikat. 

Na pewno wart polecenia jest tytuł „Santo Subito. Tajemnice świętości Jana Pawła II” Andrei Torniellego. Autor zgromadził obszerną dokumentację, charakteryzuje go również dogłębna znajomość nieustannie poszerzającej się bibliografii dotyczącej papieża. Głównym źródłem wiedzy jest dla autora świadectwo kard. Stanisława Dziwisza, wiernego sekretarza Jana Pawła II. Watykanista zebrał również świadectwa innych osób, które towarzyszyły papieżowi w codziennym życiu, dzięki czemu książka stała się duchowym portretem papieża w świetle jego głębokich więzi z Jezusem i Jego Matką. Niezwykle ważna jest opowieść siostry Tatiany Sobótki, która daje świadectwo świętości papieża (o umartwieniach zewnętrznych, które praktykował).

Rozmowy, wspomnienia, analizy

Niezwykle ważnym publicystą, który swą uwagę skupił na Janie Pawle II, jest o. Maciej Zięba. Wydał m.in. „Niezwykły pontyfikat”, czyli cykl rozmów obejmujących wspomnienia kolejnych pielgrzymek do Polski, ale też dyskusje o roli Kościoła katolickiego we współczesnym świecie czy o stosunku Kościoła do demokracji. Książka pozwala z dystansu spojrzeć na lata minionego pontyfikatu, pobudza do refleksji i daje pełniejszy obraz papieskiego nauczania. Z kolei „Jestem z wami” to kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły i Jana Pawła II. Książka pozwala zrozumieć najważniejsze pisma Karola Wojtyły, zarówno z okresu krakowskiego, jak i rzymskiego – wszystkie encykliki (14), adhortacje (15), istotne przemówienia i homilie, które zmieniły świat, listy apostolskie, pielgrzymki do Ojczyzny (8), cykl katechez o ,,teologii ciała”, orędzia na Światowe Dni Młodzieży, książki (6), które opublikował już jako papież, a także testament. Ojciec Zięba ukazuje ich kontekst i genezę, sygnalizuje kilka z najistotniejszych zawartych w nich myśli i ważnymi cytatami przybliża sposób myślenia i styl pisania Karola Wojtyły. Z założenia książka ta pragnie być przede wszystkim zachętą do sięgnięcia po teksty oryginału i ułatwia czytelnikowi „nawigację” po niezwykle rozległej i bogatej spuściźnie papieża.