Jesień Ludów w fotografii

Lata osiemdziesiąte to okres narastających problemów ekonomicznych w ZSRR, pogłębia się także przepaść techniczna dzieląca imperium radzieckie od państw Zachodu. W marcu 1985 r. Michaił Gorbaczow obejmuje stanowisko sekretarza generalnego KPZR i wkrótce uruchamia program modernizacji i demokratyzacji kraju, znany pod nazwą pierestrojka. Pod koniec roku 1988 Gorbaczow deklaruje odejście od tzw. doktryny Breżniewa, gwarantującej dominację komunistów w Europie Środkowo-Wschodniej.

Na drogę umiarkowanych reform politycznych i gospodarczych wkracza Polska. Między październikiem a grudniem 1989 r. w Czechosłowacji, na Węgrzech, w Bułgarii, NRD i Rumunii dochodzi do upadku ekip rządzących, zalegalizowania opozycji i rozpisania wolnych wyborów.

Ukoronowaniem zainicjowanego Jesienią Ludów procesu rozpadu bloku komunistycznego stał się rozpad ZSRR w 1991 roku i powstanie na jego gruzach szeregu niepodległych państw.

Zdjęcia prezentowane na wystawie są wstrząsające, szokujące, ale niektórzy mogą je wspominać z łezką w oku: okres przed 1989 rokiem NIGDY się nie może powtórzyć!

Praga.

Listopad 1989. Po rozpędzeniu przez milicję w dniu 17 listopada studenckiej demonstracji, fala manifestacji ogarnęła cały kraj. Pisarze, artyści i studenci organizowali spotkania dyskusyjne, podczas których domagano się reform demokratycznych, wypuszczenia więźniów sumienia i wolności słowa. Po kilku dniach okazało się, że władze komunistyczne nie są w stanie powstrzymać rewolucji.

Sarajewo.

Luty 1996. Wspierane przez rząd w Belgradzie, separatystyczne państwo bośniackich Serbów nie uznało niepodległości Bośni i Hercegowiny i zgłosiło pretensję do stolicy republiki. W kwietniu 1992 rozpoczęło się oblężenie miasta. W odciętym od świata, dzień i noc ostrzeliwanym Sarajewie zginęło ponad 10 tys. mieszkańców.

Wilno.

Styczeń 1991. Żołnierze radzieckich sił specjalnych OMON przed gmachem telewizji. Ogłoszenie niepodległości przez republiki bałtyckie wiosną 1990 r. stało się sygnałem, że możliwy jest rozpad ZSRR. Władze w Moskwie postanowiły siłą zdławić tendencje separatystyczne. W ataku wojsk radzieckich na budynki rządowe oraz siedzibę telewizji publicznej w Wilnie zginęło 13 osób, a co najmniej 140 zostało rannych.

Moskwa.

Sierpień 1991. Borys Jelcyn przemawia, stojąc na jednym z czołgów otaczających rosyjski parlament. Pierwszy dzień puczu zorganizowanego przez frakcję twardogłowych w Komitecie Centralnym KPZR. Na czele spisku stanęli wiceprezydent Giennadij Janajew, szef KGB Władimir Kriuczkow i minister obrony Dmitrij Jazow. Zamachowcom udało się uwięzić Gorbaczowa w areszcie domowym na Krymie, jednak szybko okazało się, że nie mają dość sił, by przejąć kontrolę nad krajem.

Sofia.

Listopad 1989. Demonstracja antyrządowa. Narastające protesty społeczne zmusiły Todora Żiwkowa do ustąpienia z funkcji sekretarza generalnego Bułgarskiej Partii Komunistycznej, władze ogłosiły także amnestię dla więźniów politycznych. W ślad z tymi posunięciami nie nastąpiły jednak spodziewane reformy polityczne. Niezależny związek zawodowy „Podkrepa" zagroził strajkiem powszechnym, domagając się zwołania obrad „okrągłego stołu" z udziałem ugrupowań opozycyjnych.

Berlin.

Listopad 1989. rozpoczął się spontaniczny demontaż muru przez mieszkańców obu części miasta. Od początku października w NRD odbywały się wielosettysięczne demonstracje z żądaniami likwidacji cenzury, wolnych wyborów i otworzenia granic. Próby stłumienia wystąpień siłą zakończyły się niepowodzeniem i zmusiły Ericha Honeckera do ustąpienia. 8 listopada KC partii komunistycznej, chcąc uspokoić nastroje, podjął decyzję o otwarciu przejść granicznych, co doprowadziło do wybuchu społecznej euforii.

Bukareszt.