Kolejne ekshumacje na Łączce: Rosjanie mieli z nim na pieńku

Imiona, nazwiska i pseudonimy ośmiu ofiar zbrodni komunistycznych – żołnierzy podziemia niepodległościowego, potajemnie pochowanych na Cmentarzu Powązkowskim – podano wczoraj w Pałacu Prezydenckim. Zidentyfikowano je dzięki badaniom genetycznym.

– Poczułam wielką ulgę, bo ta identyfikacja rozwiała wątpliwości co do losów dziadka. Przez cztery lat był bestialsko torturowany, nikogo nie wydał, został skazany na podstawie zeznań innych osób i spędził w celi śmierci sześć miesięcy – mówi prof. Grażyna Kontrym-Sznajd, wrocławska fizyczka, wnuczka legendarnego majora Bolesława Kontrym ps. Żmudzin. – Nie mieliśmy pewności, czy egzekucja została wykonana, czy może zabrali go Rosjanie – dodaje wnuczka „Żmudzina".

Zaufał komunistom

Instytut Pamięci Narodowej ustalił, że ten cichociemny został zastrzelony w więzieniu na warszawskim Mokotowie 2 stycznia 1953 r. Jego szczątki zostały znalezione w kwaterze „Ł" warszawskiego Cmentarza Powązkowskiego 24 maja 2013 r. przez ekipę poszukiwawczą, którą kieruje prof. Krzysztof Szwagrzyk z IPN.

– Znajdowały się na skraju Łączki, obok współczesnych grobów. Major Kontrym został, tak jak inni, uśmiercony metodą katyńską, strzałem w potylicę – opisuje prof. Szwagrzyk.

Żmudzin był nietuzinkową postacią. Jego życiorys z powodzeniem może służyć za scenariusz filmowy. Bolesław Kontrym był cichociemnym, oficerem AK, przedwojennym funkcjonariuszem Straży Granicznej i policji państwowej. Służbę w wojsku zaczął jeszcze w czasach carskich. W Archangielsku uczestniczył w walkach z bolszewikami. W lipcu 1919 r. został aresztowany i po trzech miesiącach wcielony do Armii Czerwonej. Za męstwo w walkach z Finami został odznaczony i skierowany do Akademii Sztabu Generalnego w Moskwie. Jednocześnie nawiązał kontakt z polskim wywiadem. Od lutego 1922 r. wykonywał zlecenia attache wojskowego przy Poselstwie RP w Moskwie. Wobec zagrożenia aresztowaniem w grudniu 1922 r. nielegalnie wrócił do Polski.

Po kampanii wrześniowej przedostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie od 1941 r. pełnił służbę w 1. Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. Przeszedł szkolenie w ramach kursu na cichociemnych. We wrześniu 1942 r. został zrzucony w okolicach Grójca. W okupowanej Polsce Kontrym dowodził oddziałem wykonującym wyroki na konfidentach gestapo. Walczył w Powstaniu Warszawskim. Później przebywał w obozach jenieckich, ale udało mu się uciec i przedostał się do 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka, w której został dowódcą kompanii.

– Uwierzył w zapewnienia władzy, że będzie bezpieczny, i wrócił do kraju – wspomina jego wnuczka.

W październiku 1948 r. został jednak aresztowany przez UB. Po czteroletnim śledztwie 26 czerwca 1952 r. sąd skazał go na karę śmierci.

Badania DNA

Podczas wczorajszych uroczystości podano także nazwiska innych siedmiu potajemnie zamordowanych w więzieniu na ul. Rakowieckiej w Warszawie bohaterów. Zidentyfikowano szczątki: Juliana Czerwiakowskiego ps. Jurek, Bolesława Częścika ps. Orlik, Stefana Głowackiego ps. Smuga, Zygmunta Szymanowskiego ps. Jezierza, Dionizego Sosnowskiego ps. Zbyszek, Ludwika J. Świdra ps. Johann Puk i Aleksandra Tomaszewskiego ps. Al, Bończa.

Identyfikacją ofiar terroru komunistycznego od dwóch lat zajmuje się zespół naukowców Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie. – Wykorzystujemy najnowsze na świecie techniki biologii molekularnej – mówi dr Andrzej Ossowski, kierownik projektu. Jak szacują naukowcy, na Łączce zostało pochowanych ok. 280 osób, w ciągu dwóch lat zostały wyciągnięte szczątki 196 osób, a zidentyfikowano 36. – Niestety, brakuje nam do badań porównawczych materiału genetycznego od rodzin 140 znalezionych – dodał dr Ossowski.

Prezydent RP Bronisław Komorowski przypomniał, że Kancelaria Prezydenta przygotowała nowelizację ustaw, które pozwalają na kontynuację prac na warszawskiej Łączce. Szczątki ofiar ubeków są bowiem jeszcze pochowane pod współczesnymi grobami (jest ich ok. 200).