Jak nauczyliśmy maszyny liczyć i myśleć za nas? Część 31: Systemy operacyjne dla urządzeń mobilnych

We wcześniejszych felietonach opisałem, czym jest system operacyjny, oraz opowiedziałem, jakie były ważniejsze systemy operacyjne dla dużych komputerów oraz dla komputerów osobistych (głównie IBM PC). Teraz wykonam krok w kierunku jeszcze mniejszych maszyn i opowiem o historii systemów dla urządzeń mobilnych. Czy takie maleństwo wymaga systemu operacyjnego?

Pierwsze „organizery”

Systemy operacyjne opisywane we wcześniejszych odcinkach tego cyklu tworzono dla komputerów, które musiały wykonywać skomplikowane zadania, obsługiwać wiele programów, prowadzić zaawansowaną wymianę poleceń i informacji z użytkownikami – słowem zarządzać czymś naprawdę bardzo złożonym i trudnym. Tymczasem pierwsze urządzenia mobilne, to znaczy telefony komórkowe oraz automaty pełniące rolę osobistych asystentów cyfrowych (PDA), nazywane żargonowo organizerami, spełniały raczej proste zadania, dlatego obywały się bez systemu operacyjnego. W taki sposób działał na przykład Psion Organizer z 1984 r., uważany obecnie za pierwszy komputer mobilny. Ale już powstały w 1989 r. mobilny komputer Atari Portfolio (nazywany również palmtopem, czyli komputerem mieszczącym się na dłoni) wykorzystywał system operacyjny DIP-DOS 2.11 (wzorowany na MS-DOS 3.30), dzięki czemu był kompatybilny z IBM PC. Podobną cechę miał wypuszczony w tym samym 1989 r. komputer mobilny Poqet PC.

Była to więc epoka, kiedy do małych mobilnych komputerów wkładano system dużego komputera (czasem z pewnymi ograniczeniami), co ułatwiało jego użycie (użytkownicy w większości mieli doświadczenie z MS DOS-em na komputerach IBM PC), ale nie pozwalało wykorzystać wszystkich atutów właściwych wyłącznie dla urządzeń mobilnych.

Trudne początki urządzeń mobilnych

Dzisiaj, kiedy wszyscy do wszystkiego i nieustannie wykorzystują smartfony, laptopy i inne urządzenia mobilne, trudno wręcz uwierzyć, że pierwszych takich urządzeń wcale nie ceniono. Warto przypomnieć, że gdy w 1993 r. firma Apple wprowadziła na rynek bardzo zgrabny tablet Apple Newton (z własnym system operacyjnym NewtonOS), to cieszył się on umiarkowanym powodzeniem. Firma Apple robiła wszystko, żeby przekonać klientów do tej nowości. Od sierpnia 1993 do lutego 1998 r. pojawiło się siedem różnych modeli Apple Newton. Wprowadzono innowacyjne rozwiązanie polegające na możliwości używania rysika do odręcznego pisania na ekranie, który był jednym z pierwszych w tym czasie ekranów dotykowych. Chcąc przyciągnąć uwagę klientów, firma Apple w marcu 1997 r. wprowadziła do produkcji komputer o architekturze logicznej Newtona, ale o bardzo awangardowym kształcie. Komputer ten, który nazwano eMate 300, bardziej przypominał laptop niż tablet. Na próżno – rynek tego nie kupił!

Warto tu dodać pewien wątek o charakterze personalnym, wręcz plotkarskim. Twórcą potęgi formy Apple był Steve Jobs, genialny wizjoner, ale człowiek konfliktowy. W 1984 r. doprowadził do wytworzenia najlepszego ówczesnego mikrokomputera Macintosh 128K. Komputer ten odniósł ogromny sukces, był potem produkowany i sprzedawany przez wiele lat, ale jego twórca (Jobs) pokłócił się z dyrektorem i odszedł z Apple’a, zakładając w 1985 r. własne przedsiębiorstwo pod znamienną nazwą NeXT. Wprowadzenie na rynek komputera mobilnego Newton miało udowodnić, że Apple może się rozwijać bez Steve’a Jobsa. Udowodniło coś dokładnie przeciwnego.

Firma Apple znalazła się na krawędzi bankructwa, wykupiła więc firmę NeXT, odzyskała Steve’a Jobsa i zaadoptowała do swoich wyrobów jego system operacyjny NeXTStep, a potem poszła w kierunku urządzeń mobilnych, a zwłaszcza innowacyjnych telefonów komórkowych zaproponowanych przez Jobsa pod nazwą iPhone (w 2007 r.). I ludzie to pokochali!

Jeden system operacyjny dla wielu komputerów mobilnych

Opisując wyżej początki systemów operacyjnych dla urządzeń mobilnych, relacjonowałem także proces współbieżnego tworzenia nowych urządzeń i oprogramowania dla nich. Dla nieudanego Newtona zbudowano system NewtonOS, dla NeXTa – NeXTStep, a dla iPhone'a stworzono system operacyjny iOS. Taka strategia gwarantowała, że system operacyjny był dobrze dopasowany do elektroniki urządzenia, ale bardzo podnosiła koszty.

Nowość, która się przyjęła, wprowadziła brytyjska (nie amerykańska!) firma Psion. W 1989 r. wypuściła ona na rynek system operacyjny EPOC, zbudowany od początku w taki sposób, że był dostosowany do obsługi różnych komputerów mobilnych (MC200, MC400, Osaris, Siena, Workabout i inne). EPOC początkowo obsługiwał komputery z 16-bitowym mikroprocesorem, ale w 1997 r. ukazała się wersja tego systemu dla komputerów 32-bitowych. To był zdecydowanie udany produkt!

System EPOC jest ważny w historii informatyki, ponieważ w 1989 r. przekształcono go w system Symbian będący pierwszym systemem operacyjnym dla telefonów komórkowych. Odniósł duży sukces rynkowy głównie dlatego, że oprócz informatycznej firmy Psion w jego produkcję i dystrybucję zaangażowali się producenci telefonów komórkowych (Motorola, Siemens, Sony Ericsson), a później do tego konsorcjum dołączyła Nokia. Pierwszym telefonem komórkowym wyposażonym w ten system był Ericsson R380, a potem ruszyła lawina. O tym, jak dużą popularnością cieszył się Symbian, świadczyć może fakt, że gdy w 2014 r. Nokia zdecydowała się zrezygnować z wyposażania w niego swoje telefony komórkowe (bo wtedy kontrolę nad tą firmą przejął Microsoft), jej akcje na giełdzie spadły o ponad 70 procent.

Microsoft wkracza do gry

Urządzenia mobilne nie były początkowo domeną działania firmy Microsoft, która koncentrowała się na tworzeniu oprogramowania dla komputerów osobistych klasy PC. Ale na początku lat 90. także w tej firmie zauważono, że urządzeń mobilnych – coraz częściej i coraz chętniej wybieranych przez użytkowników – dalej ignorować się nie da.

Microsoft próbował „złapać przyczółek” w krainie urządzeń mobilnych, proponując Palm-size PC, a w nim system Windows CE, określany również jako Windows Embedded (czyli system wbudowany – co jest cechą charakterystyczną wszystkich systemów dla urządzeń mobilnych). Pierwsze prace nad tym systemem rozpoczęły się w 1992 r., kiedy grupa programistów Microsoftu usiłowała zbudować system WinPad dla urządzeń mobilnych. Inna grupa w tej samej firmie pracowała nad projektem Pulsar. W 1994 r. obie grupy połączono, zlecając im wypracowanie systemu dla urządzeń mobilnych o roboczej nazwie Pegasus. Wreszcie w listopadzie 1996 r. do sklepów trafiły pierwsze komputery mobilne wyposażone w przeznaczony do tego typu zastosowań system Windows CE (wersja 1.0 tego systemu to właśnie Pegasus). Ciekawostką było to, że 25 czerwca 1997 r. wydano osobną wersję Windows CE 1.01, zakładającą obsługę komputera w języku japońskim.