Święci na dębowych deskach

W świątyni pod wezwaniem Michała Archanioła w Domachowie (woj. wielkopolskie), prowadzone są prace konserwatorskie w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Zespół doświadczonych dyplomowanych konserwatorów, w skład którego wchodzą: Danuta Majewska, Wojciech Kozak, Bożena Kliszcz i technicy wygrał przetarg na konserwację polichromii

Nikt z renowatorów nie spodziewał się jednak jaki skarb kryje się na ścianach światyni.

Coś za szalunkiem

– W trakcie prac przy zabytkowej polichromii, a konkretnie przy polichromowanym szalunku, czyli pionowym odeskowaniu ścian bocznych prezbiterium – najstarszej części kościoła – po odjęciu zniszczonej deski zauważyliśmy w głębi „coś kolorowego” na belkach konstrukcyjnych znajdujących się za tym oszalowaniem – wspomina Wojciech Kozak – Usunęliśmy kolejne trzy deski i „to coś” okazało się dwubarwnym czerwono-czarnym ornamentem. Zdumienie! Pokrywał wspaniałe, szerokie na 40–50 cm, potężne dębowe belki konstrukcji zrębowej pierwszego kościoła z 1568 roku! W Polsce jest naprawdę niewiele takich figuralnych polichromii.

Konserwatorzy są z natury ciekawscy, od razu zdali sobie sprawę, że odkrycie obejmowało tylko niewielki fragment ściany pod oknem, dlatego postanowili odjąć (z zapartym tchem) kilka następnych desek.

– Było warto! Pojawiła się piękna, barwna, oczywiście o ograniczonej gamie kolorystycznej, wielopostaciowa scena, jeszcze kilka desek i mieliśmy świetne przykłady gotyckiej polichromii liczącej 450 lat! To odkrycie obejmowało tylko niewielki kawałek ściany pod oknem. Postanowiliśmy iść za ciosem i z zapartym tchem odjęliśmy kilka następnych desek! I to nieprzemalowanej, choć oczywiście czas zrobił swoje i to, co się zachowało, wymaga żmudnych prac konserwatorskich – relacjonuje Wojciech Kozak.

Co przekazał malarz

Polichromia, schowana za warstwą drewna, chroniona od jakichkolwiek interwencji poza pajęczynami i upływającym czasem, zachowała się w dobrym stanie.

Kompozycja malowideł narzucona jest układem belek – trzy strefy poziome i dwie pionowe. Po stronie lewej widnieje grupa duchowieństwa z pierwszoplanową postacią kardynała (kapelusz kardynalski znajduje się obok), a naprzeciw niego dostojnik (rycerz?); powyżej tej grupy strefa nieba z postaciami świętych.

Po prawej stronie malowidła anioł trzyma na łańcuchu trójgłową bestię, być może nawiązuje to do Apokalipsy św. Jana. U góry malarz przedstawił Trójcę Świętą. Belki konstrukcyjne również udekorował polichromią, przy czym na górnej poziomej belce widać łaciński napis, prawdopodobnie wyjaśniający przedstawioną scenę: „SPECULUM SACERDOTUM ….”

– Inskrypcja czeka jeszcze na odczytanie do końca, dlatego z jej ostateczną interpretacją trzeba poczekać, ale jej ogólny sens jest taki: rozważania, spekulacje kapłanów o Bogu. Co więcej, w tym napisie wyczuwam nurt reformacji ze względu na bliskość Niemiec – wyjaśnia Wojciech Kozak.

Nieco inaczej brzmi interpretacja proboszcza parafii, księdza Pawła Minty: – Odkrycie jest unikalne i sensacyjne, polichromia pochodzi prawdopodobnie z drugiej połowy XVI wieku, ale w tej chwili trudno określić dokładny czas, kiedy malowidło powstało. Niezależnie jednak od datowania polichromia, tak samo zresztą jak cały kościół, jest zabytkiem klasy zerowej. Malowidła przedstawiają postacie ze Starego i Nowego Testamentu, kapłani, rycerze, scena Ostatniej Wieczerzy. Tę polichromię nazywam „Biblią Pauperum Domachovensis”, czyli „Domachowską Biblią Ubogich”, dawniej takie malowidła przekazywały wiernym główne prawdy wiary.