Brat przez Polaków zapomniany

Józef Piłsudski wywołuje w Rosji grymas i niechęć, jego brat Bronisław – szacunek i uznanie. Mało tego, zasłużył on na instytut swego imienia we Władywostoku oraz trwające do dziś zainteresowanie dorobkiem naukowym.

Publikacja: 23.12.2009 06:58

Bronisław Piłsudski

Bronisław Piłsudski

Foto: Archiwum „Mówią Wieki"

To samo dotyczy Japonii, gdzie Bronisław Piłsudski traktowany jest jako jeden z ojców etnografii. Z naszej świadomości historycznej Bronisław jakby znika w momencie zesłania na 15 lat katorgi na wschodnią Syberię po aresztowaniu za udział w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III w 1887 roku.

W 1889 roku trafił do pracy w kancelarii zarządu policji, a jednocześnie rozpoczął obserwację obyczajów Giliaków, zwanych dzisiaj Niwchami. W 1893 roku, kiedy młodszy brat Józef po pięcioletnim zesłaniu działał w wileńskiej grupie socjalistów, Bronisław rozpoczął systematyczną pracę nad słownikiem kultury i obyczajów Giliaków. Prowadził też obserwacje meteorologiczne we wsi Rykowskoje, które stały się osnową jego pierwszej naukowej publikacji (1896). Rozwinął także cykl prelekcji dla miejscowej ludności. Była to akcja na wzór „pójścia w lud”, tak charakterystycznego dla całego pokolenia rosyjskiej inteligencji. W tymże 1896 roku Bronisław zaczął używać przeźroczy do ilustrowania swych wystąpień, co wtedy było rewolucyjnym rozwiązaniem. Miejscem wykładów było otwarte właśnie muzeum w Chabarowsku. Został przez nie wysłany na południe Sachalinu, aby prowadzić obserwacje meteorologiczne we wsi Gałkino oraz uzupełnić zbiory dotyczących Ajnów.

Ajnowie stali się kolejną pasją

badawczą Bronisława, czemu sprzyjała decyzja miejscowego gubernatora o otwarciu na Przyczółku Aleksandrowskim muzeum etnograficznego.

Trzeba zauważyć swoisty liberalizm władz carskich, które nie wahały się uczynić z dwóch skazanych, Bronisława Piłsudskiego i Sternberga, założycieli nowej placówki. W tymże samym 1896 roku zamieniono Bronisławowi 15 lat katorgi na dziesięcioletni wyrok.

W 1898 roku uzyskuje zgodę na przeniesienie do Władywostoku, gdzie obok pracy kolekcjonersko-muzealnej bierze udział w przygotowaniach do światowej wystawy etnograficznej w Paryżu (1900). Ekspozycja rosyjska zdobywa srebrny medal, a Bronisław ugruntowuje swą pozycję w środowisku naukowym. Jest już wtedy sekretarzem oddziału Imperialnego Towarzystwa Geograficznego we Władywostoku, redaguje dwutygodnik naukowy o statystyce i prowadzi ożywioną akcję prelekcji z wykorzystaniem oryginalnych eksponatów. Kolekcjonował i utrwalał je w sposób profesjonalny, nagrywał na wałkach fonograficznych (po II wojnie światowej przeniesiono nagrania na trwalsze nośniki), fotografował i dokładnie opisywał.

W 1901 roku otrzymał propozycję ze strony Rosyjskiej Akademii Nauk wyjazdu na Sachalin dla zebrania materiałów etnograficznych dotyczących Ajnów i Oroków. Nastąpiło to w czasie, gdy jego brat Józef został aresztowany za drukowanie „Robotnika”. Gdy pamiętamy o stalinowskich represjach wobec rodzin osób aresztowanych i skazanych, carski system wydaje się wręcz liberalny.

W 1902 r. Bronisław został skierowany na Sachalin. Osiedlił się w wiosce Ai, gdzie poznał wodza Kimura Bafunke. Z jego siostrzenicą Chuhsammą wiąże się małżeństwem. Z tego związku rodzi się rok później syn Sukezo, potem córka. Oboje są założycielami ajnowsko-japońskiej linii rodziny Piłsudskich. W tym samym roku Bronisław wyjeżdża na wyprawę etnograficzną na wyspę Hokkaido (ówczesna nazwa Jesso), a gdy wybucha wojna rosyjsko-japońska, agituje jeńców w duchu antycarskim, nawiązuje kontakty z japońskimi socjalistami i zakłada Towarzystwo Japońsko-Polskie. Rewolucja umożliwia mu wyjazd na ziemie polskie. Próbuje więc do tego namówić swoją ajnowską żonę i dzieci, ale bezskutecznie. Wraca sam. Osiedla się w 1906 roku w Krakowie; jest tu sąsiadem swego młodszego brata, a tak naprawdę parawanem dla policji, która nie rozróżnia – lub udaje – starszego i młodszego z Piłsudskich.

Kontynuuje swą pasję etnograficzną, jest u kolebki Sekcji Ludoznawczej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Muzeum Podhalańskiego, które wzbogaca zebranymi w góralskich chatach obiektami. Tuż przed wybuchem I wojny Polska Akademia Umiejętności w Krakowie powołuje Bronisława na sekretarza nowo powstałej Sekcji Etnograficznej. Przygotowuje też do druku pierwszy numer „Rocznika Podhalańskiego”. Gdy wybucha wojna, udaje się do Wiednia, a potem do Szwajcarii. Jest wśród założycieli Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny na Litwie we Fryburgu, a także redaktorów „Encyklopedii polskiej”, przygotowywanej dla świata zachodniego w przewidywaniu naszej niepodległości. Podróżuje, wygłasza odczyty i prelekcje, promuje sprawę polską. Utrzymuje się ze sprzedaży swoich zbiorów fonograficznych, które trafiają do muzeów i rąk prywatnych.

Gdy w sierpniu 1917 roku powstaje Komitet Narodowy Polski, wśród jego członków jest i Bronisław Piłsudski. Zamieszkuje nawet w paryskiej siedzibie KNP przy Avenue Kleber 11 bis. Wiele napisano na temat owego związku z przeciwnikami politycznymi jego brata, komendanta I Brygady, szukając w tym nawet przyczyn tajemniczej śmierci Bronisława w nurtach Sekwany w maju 1918 roku. Ale Bronisław Piłsudski chciał służyć Polsce w każdych warunkach, nawet u boku Dmowskiego. A piłsudczykiem pozostaje nie tylko ze względu na nazwisko, ale i dokonania całego, jakby zapomnianego, żywota.

[i]Janusz Cisek [link=http://www.januszcisek.pl]www.januszcisek.pl[/link] [mail=jcisek@muzeumwp.pl]jcisek@muzeumwp.pl[/mail] dyrektor Muzeum Wojska Polskiego. W latach 90. dyrektor Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Autor m.in. „Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego” (wspólnie z Wacławem Jędrzejewiczem) oraz albumu „Józef Piłsudski”. Profesor w Instytucie Europeistyki UJ[/i]

To samo dotyczy Japonii, gdzie Bronisław Piłsudski traktowany jest jako jeden z ojców etnografii. Z naszej świadomości historycznej Bronisław jakby znika w momencie zesłania na 15 lat katorgi na wschodnią Syberię po aresztowaniu za udział w przygotowaniach do zamachu na cara Aleksandra III w 1887 roku.

W 1889 roku trafił do pracy w kancelarii zarządu policji, a jednocześnie rozpoczął obserwację obyczajów Giliaków, zwanych dzisiaj Niwchami. W 1893 roku, kiedy młodszy brat Józef po pięcioletnim zesłaniu działał w wileńskiej grupie socjalistów, Bronisław rozpoczął systematyczną pracę nad słownikiem kultury i obyczajów Giliaków. Prowadził też obserwacje meteorologiczne we wsi Rykowskoje, które stały się osnową jego pierwszej naukowej publikacji (1896). Rozwinął także cykl prelekcji dla miejscowej ludności. Była to akcja na wzór „pójścia w lud”, tak charakterystycznego dla całego pokolenia rosyjskiej inteligencji. W tymże 1896 roku Bronisław zaczął używać przeźroczy do ilustrowania swych wystąpień, co wtedy było rewolucyjnym rozwiązaniem. Miejscem wykładów było otwarte właśnie muzeum w Chabarowsku. Został przez nie wysłany na południe Sachalinu, aby prowadzić obserwacje meteorologiczne we wsi Gałkino oraz uzupełnić zbiory dotyczących Ajnów.

Historia
Krzysztof Kowalski: Heroizm zdegradowany
Historia
Cel nadrzędny: przetrwanie narodu
Historia
Zaprzeczał zbrodniom nazistów. Prokurator skierował akt oskarżenia
Historia
Krzysztof Kowalski: Kurz igrzysk paraolimpijskich opadł. Jak w przeszłości traktowano osoby niepełnosprawne
Materiał Promocyjny
Przewaga technologii sprawdza się na drodze
Historia
Kim byli pierwsi polscy partyzanci?
Materiał Promocyjny
Samodzielne prowadzenie księgowości z Małą Księgowością