17 września 1993 r.: Wymarsz Sowietów z Polski

Zjednoczenie Niemiec i rozpad Związku Sowieckiego, wymuszające ewakuację formacji okupacyjnych z terenów NRD, przyspieszają decyzje co do Północnej Grupy Wojsk, rezydujących w Polsce od końca II wojny. Oddziały wyjeżdżają wraz z całym uzbrojeniem (w tym – atomowym). Przed wyjazdem ostatniej formacji, która opuszcza kraj 18 września 1993, jej reprezentacja żegnana jest w Belwederze. Prezydent Lech Wałęsa zamyka w ten sposób 54-letni okres dominacji Sowietów nad Rzeczpospolitą.

Rok później – z okazji 50. rocznicy Powstania Warszawskiego – Polska ma szanse podsumować swój stosunek do własnej przeszłości, przez ponad cztery dekady systemowo zakłamywanej. Scena polityczna zdaje się jednak zamknięta na kwestie historii. „Gazeta Wyborcza", nadająca ton życiu publicznemu, akcentuje rocznicę tekstem o „czarnych kartach" Powstania. Zaciąży to nad następnymi dekadami.

Krzysztof Skubiszewski (minister spraw zagranicznych) w przemówieniu sejmowym

Stosunki z ZSRR pozostają głównym zadaniem naszej strategii państwowej. Stosunki te, podobnie jak ze wszystkimi innymi państwami, oparte są dziś na poszanowaniu niepodległości i tego wszystkiego, co niepodległość niesie. [...] Stosunki te oczyszczone zostały z ich wielkiego balastu ideologicznego, z różnych stąd płynących zależności oraz z satelityzmu. [...] Rząd rozpocznie rokowania dotyczące wycofania wojsk sowieckich z naszego terytorium.

Warszawa, 27 kwietnia 1990

[Miedzy dwoma kolosami, „Gazeta Wyborcza" nr 265, 1990]

Z artykułu w „Rzeczpospolitej"

„17 września 1993 dopełnia się miara sprawiedliwości dziejowej" – powiedział prezydent Lech Wałęsa, po otrzymaniu od dowódcy wojsk rosyjskich, gen. Leonida Kowaliowa, meldunku o wycofaniu tych jednostek z naszego kraju. „Suwerenność Rzeczpospolitej uzyskuje potwierdzenie ostateczne" – powiedział prezydent w przemówieniu wygłoszonym do 24 żołnierzy i oficerów rosyjskich, którzy 18 bm. w godzinach rannych jako ostatni mają opuścić nasze terytorium. „Hitler przegrał, ale Jałta oddała nas Stalinowi. Polsce zadany został cios w plecy" – usłyszeli Rosjanie zebrani na dziedzińcu Belwederu.

Jednoznacznej ocenie politycznej towarzyszył pełen ceremoniał wojskowy. [...] Ambasador Federacji Rosyjskiej [Jurij Kaszlew powiedział, że] żołnierze rosyjscy odchodzą „z czystym sumieniem".

Warszawa, 17 września 1993

[„Rzeczpospolita" nr 219/1993]

Włodzimierz Bolecki (historyk literatury, pracownik Instytutu Badań Literackich PAN) w dyskusji w studiu Radia Wolna Europa

Co to znaczy być Polakiem dzisiaj? [...] Dlaczego w ogóle o tym dyskutujemy? Ponieważ – jak mi się zdaje – jest ono dziś dość powszechnie odczuwane właśnie jako problem, jako sprawa niejednoznaczna, wielowymiarowa i, co najbardziej charakterystyczne, sprawa konfliktowa. [...] Jest to wynikiem obecnej sytuacji historycznej, to znaczy zachwiania zarówno dotychczasowych struktur ustrojowych i zmian politycznych w Europie, ale też chyba przede wszystkim rozchwiania dotychczasowych punktów odniesienia, [...] wokół których krystalizowała się dotychczas świadomość społeczna. [...] Jaki jest nasz stosunek do dziedzictwa przeszłości, czyli – jaką wybieramy sobie z niej przeszłość; bo tradycja to wolny wybór, a nie determinizm.

Warszawa, 26 października 1993

[Przeszłość ocenia się myśląc o przyszłości, „Kultura" nr 1–2/1994]

Michał Cichy (publicysta) w artykule Polacy–Żydzi: czarne karty powstania

Znane mi są relacje, dokumenty i opracowania mówiące o zabiciu przez powstańców [w sierpniu–wrześniu 1944] około 60 Żydów, w tym 44 lub 45 w dwóch zbiorowych morderstwach, z których jedno (30 ofiar NSZ-owców) jest bardzo słabo udokumentowane.

Kilkudziesięciu zabitych Żydów to statystyczny margines na tle około 200 tysięcy ofiar powstania, ale historia nie rządzi się jedynie prawami statystyki.

Wielokrotnie opisano w Polsce pomoc świadczoną Żydom przez Polaków, w tym przez podziemie. Nie jest to jednak prawda cała. Pamięć polska i pamięć żydowska po półwieczu przechowują sprzeczne obrazy wojny. Nie wierzę, żeby w takiej sytuacji realne było prawdziwe porozumienie.

Warszawa, 29 stycznia 1994

[Michał Cichy, Polacy–Żydzi: czarne karty powstania, „Gazeta Wyborcza" nr 24/1994]

Z artykułu w „Biuletynie Informacyjnym Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Wielkopolska"

Po czterdziestu latach fałszowania historii, opluwania i szkalowania przez komunistyczną propagandę pamięci najlepszych synów Polski, walczących w latach okupacji o wolność i niezawisłość narodu, o jego godność i honor oraz biologiczne przetrwanie, mieliśmy prawo sądzić – my, żołnierze Armii Krajowej – że doczekaliśmy się wreszcie czasów sprawiedliwości dziejowej, rehabilitacji i zadośćuczynienia. Tymczasem mniemanie to okazuje się naiwnością, gdyż nadal można nas bezkarnie oczerniać i spotwarzać. [...] Trudno odgadnąć, czym kierowała się „Gazeta", zamieszczając właśnie w tym czasie, właśnie taki tekst Michała Cichego. W jakim uczyniła to celu i w czyim interesie?

Poznań, marzec 1994

[Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej „Okręg Wielkopolska", nr 1/1994]

Zdzisław Najder (przewodniczący Klubu Atlantyckiego) w „Tygodniku Solidarność"

Pamięć o Powstaniu – to była pamięć o ostatnim wielkim czynie Polski Niepodległej, jej legalnych władz i jej żołnierzy. Wierna tej pamięci pozostała tylko polska emigracja polityczna, za granicą spychana na margines, w kraju – konsekwentnie oczerniana i ośmieszana. Atmosfera wrogości wobec Powstania była przez władze komunistyczne starannie wytwarzana na wszystkie możliwe sposoby. [...]

Skoro jednak dotychczas sami nie oddaliśmy sprawiedliwości własnej historii – przedwcześnie było ogłaszać sierpniową rocznicę okazją do międzynarodowego pojednania i zapraszać zagranicznych gości, nie zawsze skorych do przyjęcia zaszczytu. Nie spłaciliśmy jeszcze wewnętrznego długu powstańcom Warszawy: to powinno być przede wszystkich ICH święto.

Warszawa, 29 lipca 1994

[Zdzisław Najder, W sercu Europy. Zbiór komentarzy z „Tygodnika Solidarność", Warszawa 1998]

Z artykułu w „Gazecie Wyborczej"

Do zorganizowania niezależnych obchodów zmusił nas prezydent Wałęsa, zapraszając przedstawicieli Niemiec i Rosji – powiedział pod Grobem Nieznanego Żołnierza płk AK Józef Teliga. Jego słów słuchało około 200 kombatantów i mieszkańców Warszawy.