Na przełomie VII i VIII wieku w Afryce Środkowej powstała Ghana. Z powodu obfitości złotego kruszcu – pod koniec VIII wieku Al-Fazari, nadworny kronikarz kalifa z Bagdadu, nazwał ją krajem złota – a także niewolników szybko zainteresowali się nią kupcy arabscy. Silna władza centralna sprzyjała rozwojowi handlu. Okres rozkwitu średniowiecznej Ghany przypadł na VIII – X wiek. W XI wieku podbili ją Almorawidzi, władcy muzułmańscy wywodzący się z plemion berberyjskich zamieszkujących zachodnią Saharę.
Po rozpadzie w latach 60. i 70. VII wieku Wielkiej Bułgarii, leżącej wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Morza Czarnego, część ludności bułgarskiej pod wodzą Bat-Bajana pozostała w rejonie Morza Azowskiego i uznała władzę kaganatu Chazarów. Państwo to nazywano Czarną Bułgarią. Reszta osiedliła się w dorzeczu Wołgi i Kamy, tworząc państwo zwane Bułgar. Dzięki dogodnemu położeniu na szlakach handlowych czerpało ono ogromne zyski z handlu. Aż do najazdu Mongołów w XIII wieku było jedną z regionalnych potęg.
W latach 20. VI wieku plemiona słowiańskie zamieszkujące pogranicze Panonii i południowych Moraw zbuntowały się przeciw Awarom i utworzyły pod wodzą Samona pierwsze państwo. Mimo że ten twór utrzymał się tylko do śmierci władcy (ok. połowy VI wieku), w następnym stuleciu ani Awarowie, ani Bizancjum nie zdołali powstrzymać ekspansji Słowian w Europie Południowej i Środkowo-Wschodniej. W VIII wieku zasiedlili oni prawie całe terytorium dzisiejszej Polski.
