W dawnej Rzeczypospolitej Żydzi stanowili odrębny stan. Podlegali własnemu prawu, posiadali własne sądy i instytucje samorządowe. Miejsce ludności żydowskiej w strukturach państwowych i społecznych określały: przywileje generalne i prowincjonalne, przywileje dla gmin i pojedynczych osób, zarządzenia wojewodów i prywatnych właścicieli dóbr, a także stanowisko innych stanów, formułowane w uchwałach sejmowych i sejmikowych oraz regulacjach władz kościelnych i miejskich.
Rok 1539 stanowi bardzo ważną datę dla określenia sytuacji prawnej Żydów. Szlachta zgromadzona na sejmie w Krakowie uzyskała prawo jurysdykcji nad poddanymi w swoich dobrach, w tym także nad Żydami
Pierwszym przywilejem generalnym nadanym Żydom na ziemiach polskich był przywilej księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego, zwany statutem kaliskim, wystawiony w 1264 r. Poruszał on kwestie działalności gospodarczej, przede wszystkim kredytowej, ludności żydowskiej, kwestie sądownictwa nad Żydami oraz wzajemnych kontaktów ludności chrześcijańskiej i żydowskiej. Przywilej ten był wielokrotnie potwierdzany i stanowił podstawę późniejszych przywilejów nadawanych Żydom mieszkającym w Rzeczypospolitej. Obok przywilejów generalnych monarchowie wystawiali także przywileje prowincjonalne.
O uzyskanie przywilejów zabiegały również poszczególne gminy żydowskie, często korzystając przy tym z pomocy wpływowych osób na dworze królewskim czy plenipotentów i oficjalistów pańskich. Przywileje gminne miały większe znaczenie niż przywileje generalne czy indywidualne, zwłaszcza wobec narastającego osłabienia władzy centralnej w Rzeczypospolitej. W przywilejach gminnych znajdujemy wiele, niekiedy bardzo szczegółowo omówionych, kwestii, m. in.: nabywanie gruntów, budowa i wynajmowanie domów, budowa synagogi, mykwy, domu kahalnego i innych budynków gminnych, założenie cmentarza, działalność gospodarcza – kwestie dotyczące handlu, rzemiosła czy propinacji, świadczenia na rzecz właściciela terenu, sądownictwo nad ludnością żydowską, kontakty Żydów z innymi grupami ludności. Istotną część przywilejów gminnych stanowiły zapisy dotyczące funkcjonowania instytucji samorządu żydowskiego.
Doszło do przenoszenia się Żydów z miast większych do mniejszych oraz z miast królewskich do szlacheckich
