Parnas na czele kahału

Podstawowymi jednostkami samorządu żydowskiego były gminy, czyli kahały (nazwa ta jest nieco myląca, gdyż oznacza zarówno samą gminę, jak i jej władze).

Publikacja: 12.05.2008 18:50

Parnas na czele kahału

Foto: Żydowski Instytut Historyczny

Red

Co istotne, każda gmina miała swoje własne zwyczaje, które dostosowywała do aktualnych potrzeb oraz możliwości finansowych. Jednak we wszystkich władze gminne wyłaniane były w corocznych wyborach (co było wyjątkowo „demokratyczne” na tle innych stanów Rzeczypospolitej!). Wybory przebiegały w kilku etapach. Najpierw wybierano elektorów, a ci z kolei dokonywali nominacji władz gminy. Przy wyborach posługiwano się losowaniem, co wynikało z przekonania, że w ten sposób najpełniej ujawnia się wola Boża, a dzięki niej najodpowiedniejsze osoby sprawują ważne funkcje.

Z urzędników gminnych najważniejszymi byli parnasi, nazywani po polsku seniorami lub starszymi, a czasem, przez analogię z władzami miejskimi, burmistrzami kahalnymi. Parnasi zmieniali się co miesiąc, a sprawujący wówczas władzę – nazywany parnasem miesięcznym – kierował gminą, a pozostali zobowiązani byli mu pomagać. Podejmowali oni decyzje w najważniejszych dla gminy sprawach, a także reprezentowali gminę na zewnątrz i jako jedyni byli odpowiedzialni za nią przed władzami nieżydowskimi, a po swoim wyborze składali odpowiednią przysięgę przed władzami nieżydowskimi. Oprócz urzędników, sprawujących swoje funkcje bez wynagrodzenia, gmina zatrudniała również cały sztab płatnych funkcjonariuszy, którzy otrzymywali stałą pensję. Najważniejszym z nich był rabin. Władze gminne zaspokajały wszystkie potrzeby swoich mieszkańców: sądownicze, religijne, dobroczynne, szkolne, co powodowało „samowystarczalność” gminy żydowskiej.

Grupa magnacka, w posiadłościach której Żydzi odgrywali istotną rolę, skłonna była ich chronić, natomiast uboga szlachta zainteresowana była ograniczeniem ich praw czy obciążeniem świadczeniami

Dla władz nieżydowskich kahały stanowiły reprezentację społeczeństwa żydowskiego, bez której niemożliwe byłoby sprawowanie kontroli i pobór podatków. To było powodem poparcia, udzielanego władzom żydowskim zarówno ze strony władz państwowych, jak i dominialnych. Kontrola władz nieżydowskich nad funkcjonowaniem gminy obejmowała kilka elementów: zatwierdzanie wybieranych urzędników, a niekiedy i funkcjonariuszy gminnych (przede wszystkim rabina), zatwierdzanie lub wydawanie zarządzeń dla gmin, kontrola rachunków i finansów gminnych oraz interwencje w wyniku skarg, wnoszonych zarówno przez samych Żydów, jak i nie-Żydów.

Zwracanie się przez Żyda do sądów nieżydowskich postrzegano w społeczności żydowskiej jako przestępstwo. Dotyczyło to nie tylko pominięcia sądów żydowskich, ale także apelacji od wyroków sądów żydowskich

Zależność gmin żydowskich od władz nieżydowskich oznaczała także podległość sądowniczą. W dużych miastach królewskich sądem właściwym do wyrokowania w sprawach, gdzie Żyd był pozwanym, a chrześcijanin powodem, oraz w sprawach kryminalnych między Żydami był sąd wojewody (którego zastępcą w sprawach sądowych i administracyjnych był podwojewodzi). W miastach prywatnych Żydzi podlegali sądownictwu właściciela dóbr. Postrzeganie sądownictwa jako części funkcji religijnych powodowało, że zwracanie się przez Żyda do sądów nieżydowskich postrzegano w społeczności żydowskiej jako przestępstwo. Dotyczyło to nie tylko pominięcia sądów żydowskich, ale także apelacji od wyroków sądów żydowskich.

1. „Bractwo założono w tym celu, by członkowie jego opiekowali się nauką oraz nauczycielami szkół elementarnych i wyższych. Członkowie winni wizytować szkoły, badać postępy uczniów i metodę nauczania.

2. Tłumaczenia Biblii wolno uczyć tylko podług dzieła Beejr Mosze, pisanego w języku niemiecko-żydowskim, starszych zaś uczniów podług komentarza Raszi.

3. W klasie elementarnej wolno mieć uczniów najwyżej 40, w klasie Talmudu 25. W klasie elementarnej powinien mieć nauczyciel dwóch pomocników do nauczania i chłopca do przyprowadzania i odprowadzania dzieci ze szkoły.

4. Chłopców oddaje się do szkoły na całe półrocze, nauczycielom nie wolno tedy wzajem odbierać sobie uczniów wśród półrocza.

5. Bractwo zbierze z ulicy chłopców biednych, sieroty itp. wyszuka dla nich sumiennego nauczyciela i przyjmie odpowiednich pomocników.

6. Program nauk w szkołach bractwa jest następujący:a. Oddział niższy: Nauka czytania, czytanie modłów, tłumaczenie Pięcioksięgu, nauka etyki i dobrego zachowania, pisanie i czytanie tekstów żydowskich (pisanych hebrajskimi literami).b. Oddział wyższy: Gramatyka hebrajska, cztery działania rachunkowe, początki Talmudu.

7. Gdy chłopak będzie miał kończyć 13. rok życia, nauczy się go w szkole »kładzenia tefilin« z odpowiednim rytuałem.

8. Gdy chłopak skończy 14 rok życia, zadecyduje się o jego losie. Jeśli jest zdolnym w nauce, odda go bractwo do jesziby, w przeciwnym razie odda go do rzemiosła lub handlu”.

(M. Bałaban, „Historja i literatura żydowska ze szczególnem uwzględnieniem historji Żydów w Polsce”, t. III, Lwów – Warszawa – Kraków 1925 (reprint: Warszawa 1982), s. 239)

Co istotne, każda gmina miała swoje własne zwyczaje, które dostosowywała do aktualnych potrzeb oraz możliwości finansowych. Jednak we wszystkich władze gminne wyłaniane były w corocznych wyborach (co było wyjątkowo „demokratyczne” na tle innych stanów Rzeczypospolitej!). Wybory przebiegały w kilku etapach. Najpierw wybierano elektorów, a ci z kolei dokonywali nominacji władz gminy. Przy wyborach posługiwano się losowaniem, co wynikało z przekonania, że w ten sposób najpełniej ujawnia się wola Boża, a dzięki niej najodpowiedniejsze osoby sprawują ważne funkcje.

Pozostało 88% artykułu
Historia
Paweł Łepkowski: Najsympatyczniejszy ze wszystkich świętych
https://track.adform.net/adfserve/?bn=77855207;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Historia
Mistrzowie narracji historycznej: Hebrajczycy
Historia
Bunt carskich strzelców
Historia
Wojna zimowa. Walka Dawida z Goliatem
Materiał Promocyjny
Świąteczne prezenty, które doceniają pracowników – i które pracownicy docenią
Historia
Archeologia rozboju i kontrabandy