Jednak już manifest koronacyjny „cara wyzwoliciela” zrównywał Żydów pod względem służby wojskowej, a specjalny komitet zajął się statusem żydowskich poddanych. Postulowaną przez część administracji swobodę przemieszczania się komitet odrzucił, co tłumaczono cywilizacyjnym zapóźnieniem Żydów i niedostateczną asymilacją. Niezbędne stały się jednak ułatwienia dla ludzi wykształconych lub ważnych dla gospodarki.
Prawo do mieszkania w dowolnym mieście Rosji przysługuje wyłącznie tym Żydom, którzy ukończyli uniwersytet lub konserwatorium
W 1859 r. prawo swobodnego osiedlenia otrzymali kupcy pierwszej gildii z rodzinami oraz określaną przez władzę liczbą służących. Dwa lata później prawo to nabyli Żydzi z tytułem naukowym (a od 1879 r. z wyższym wykształceniem i zawodem medycznym), natomiast od 1865 r. trwała karuzela decyzji senatu w sprawie rzemieślników; ostatecznie strefę mogli opuścić (ale tylko na czas wykonywania zawodu!) grawerzy, malarze, protetycy, kamieniarze wyrabiający pomniki, szklarze, zegarmistrze itd. W 1867 r. swobodę osiedlenia przyznano wysłużonym żołnierzom i ich rodzinom; potwierdzono też to prawo potomkom sołdatów Mikołaja I. Masy żydowskie pozostały jednak w strefie osiedlenia, a wysoki przyrost naturalny, ograniczony dostęp do zawodów i ogromna konkurencja w rzemiośle i handlu oznaczały bezrobocie i nędzę.
Pod koniec panowania Aleksandra II władze szykowały ponowny przegląd praw Żydów, a w 1880 r. minister spraw wewnętrznych Makow polecił w tajnym okólniku pozostawić w spokoju tych, którzy bezprawnie zamieszkali poza strefą osiedlenia. Równocześnie jednak Żydów (oprócz doktorów nauk i urzędników) pozbawiono prawa zamieszkania w obłasti dońskich Kozaków.
