O ile caryca Elżbieta zakazała w 1744 r. „wrogom Chrystusowym” wjazdu do imperium, o tyle ten stan uległ zmianie po 1772 r. wraz z „połknięciem” przez Katarzynę II ziem w pierwszym rozbiorze. Pojawiły się wówczas gubernie: mohylewska i połocka (witebska), których ludność różniła się od rosyjskiej. Żydom pozwolono wstępować do stanu kupieckiego i mieszczańskiego, a nawet – w odróżnieniu od ich pobratymców z ziem rosyjskich – przemieszczać się do innych miast. Trudno się dziwić, że białoruscy kupcy żydowscy niebawem pojawili się w Smoleńsku, a nawet Moskwie. Wywołało to oczywiście samoobronę kupiectwa i ograniczenie (1786 r.) Żydom prawa wstępowania do obu stanów jedynie do dawnych ziem Rzeczpospolitej.
Supliki kupców rosyjskich przybrały w grudniu 1791 r. postać ukazu Katarzyny II zezwalającego Żydom osiedlać się tylko w obu guberniach białoruskich oraz w namiestnictwie jekaterynosławskim i obwodzie taurydzkim (na Krymie)
Supliki kupców rosyjskich przybrały w grudniu 1791 r. postać ukazu Katarzyny II zezwalającego Żydom osiedlać się tylko w obu guberniach białoruskich oraz w namiestnictwie jekaterynosławskim i obwodzie taurydzkim (na Krymie). Wzmacniało to ochronę kupców „wewnętrznych guberni” przed żydowską konkurencją, pobudzając przy tym gospodarczy rozwój ziem tzw. Nowej Rosji, w tym niedawno zdobytego Krymu. Ludności żydowskiej nie prześladowano, odgórnie jednak wiele magistratów zabraniało jej handlu alkoholem i tytoniami, a od 1783 r. zakazywano ziemianom oddawania Żydom szynków w arendę. Utrzymanie (z powodów fiskalnych) kahałów z równoczesnym podporządkowaniem żydowskich mieszkańców samorządom powodowało zamieszanie w administracji.
Drugi rozbiór wlał w granice Rosji masy nowych żydowskich poddanych, toteż w 1794 r. caryca ponownie określiła gubernie ich osiedlenia: mińską, mohylewską i połocką (witebską) oraz ziemie Małej Rosji
Drugi rozbiór wlał w granice Rosji masy nowych żydowskich poddanych, toteż w 1794 r. caryca ponownie określiła gubernie ich osiedlenia: mińską, mohylewską i połocką (witebską) oraz ziemie Małej Rosji: gubernię izjasławską (później wołyńską), bracławską (później podolską), kijowską, czernihowską i nowogrodzko-siewierską (później połtawską). Po trzecim rozbiorze doszły gubernie litewskie: wileńska i grodzieńska. Nie oznaczało to ostatecznego kształtu „żydowskiej strefy”. Po toczonych we władzach dyskusjach w 1799 r. dodano gubernię kurlandzką.
