Kabała
Narodziny kabały (hebr. przekaz, tradycja) poprzedził ruch ezoteryczny w judaizmie z końca epoki Drugiej Świątyni. Religijna myśl żydowska sprzęgła się z mistycznymi wyobrażeniami. Spekulacje na temat niebiańskiego rydwanu, mistyczny ogląd Boga w postaci ponadnaturalnego człowieka oraz spekulacje na temat jego wymiarów (sziur koma), nauki o aniele Metaronie pojawiają się w literaturze Hechalot, ale wzmiankowane są również w Misznie i Talmudzie. Rozpowszechnione były także rozważania na temat Imienia Bożego, mistyki liczb (gematria), znaczenia liter i ich szyfrowania (m.in. atbasz), a także magia i czary.
Spekulacje na temat dzieła stworzenia (hebr. maase be-reszit) znalazły szczególny wyraz w dziele Sefer Jecira (Księga Tworzenia) z III – VI wieku, które wspomina o dziesięciu sefirach rozumianych jako cztery żywioły i sześć wymiarów przestrzeni. Właściwa kabała powołująca się na ezoterykę rozwinęła się w drugiej połowie XII wieku, po zredagowaniu księgi Bahir (Sefer ha-Bahir) w Prowansji i zetknięciu się z neoplatońską żydowską filozofią średniowieczną. Pierwszy ośrodek kabalistyczny powstał wokół Izaaka Ślepego w Prowansji, drugi w Gereonie (Katalonia) wokół Nachmanidesa. Biegun mitologiczny stanowiła kabała gnostyczna z kręgu Mojżesza z Burgos w Kastylii.
(na podst. „Leksykonu judaistycznego”, Warszawa 2007)
