Tragiczny bilans

To pytanie zadawano sobie już w czasie Zagłady. Emanuel Ringelblum, organizator konspiracyjnego życia w getcie warszawskim, w swoich wojennych notatkach zapisał pod datą 15 października 1942 r.: „Dlaczego? Dlaczego nie przeciwstawiono się, kiedy rozpoczęli deportację 300 tys. Żydów z Warszawy? Dlaczego dali się prowadzić jak owce na rzeź? Dlaczego przyszło to wrogowi tak łatwo, tak gładko? Dlaczego oprawcy nie ponieśli ani jednej bodaj ofiary?”.Zarówno w Warszawie, jak i w innych gettach Żydzi podejmowali nierówną walkę zbrojną ze swymi oprawcami. Najbardziej znane jest powstanie w getcie warszawskim, które trwało od 19 kwietnia do 16 maja 1943 r. Wybuchło w chwili, kiedy Niemcy próbowali deportować do obozów zagłady resztkę Żydów warszawskich. To pierwsze powstanie miejskie w okupowanej Europie dało przykład walki Żydom w innych gettach. Żydzi podjęli też walkę w obozach zagłady: 2 sierpnia 1943 r. w Treblince, 14 października 1943 r. w Sobiborze, a 7 października 1944 r. w Auschwitz-Birkenau (Sonderkommando). Wszędzie była to nierówna walka, która kończyła się śmiercią jej uczestników. Jedynie nieliczni przeżyli i mogli świadczyć o bohaterstwie tych, którzy polegli.