Towbin i inni

Założył on kantor pod firmą Siła, który miał się zajmować pośrednictwem między producentami a właścicielami iluzjonów w wynajmie filmów. Był również właścicielem kinematografu przy ulicy Marszałkowskiej 118, gdzie pokazywał m.in. „ucieszne sceny z życia Warszawy”. W 1908 r. podjął inicjatywę nakręcenia filmu fabularnego.

Uruchomił do tego celu własne atelier i laboratorium. Przy udziale wspólników, m.in. Samuela Ginzburga i Paweła Goldmana, którzy dołączyli do Kantoru Zjednoczonych Kinematografów Siła (rej wodził Towbin), powstała spółka, która zainicjowała w latach 1911 – 1912 produkcję filmów dokumentalnych i około dziesięciu fabularnych, przeważnie żydowskich.

Prasa warszawska w 1912 r. podała, że kontuszowy, polski film „Wojewoda” zrealizowany został we „wspaniałych narodowych kostiumach”, a udział w nim wzięły „wybitne siły teatrów warszawskich”.

Mordka Towbin, filmowy konkurent Hertza, zazdrościł mu talentu, sprężystości, kontaktów i sukcesów, a tym samym dobrych interesów – nazwał go kiedyś złodziejem w białych rękawiczkach...

W 1913 r. powstała wytwórnia Kosmofilm, której założycielami byli Samuel Ginzburg i Henryk Finkelstein. Firma miała wytwórnię przy ulicy Rymarskiej 16 i zaczęła działalność od produkowania filmów o tematyce żydowskiej i w języku żydowskim. Produkowano tu także filmy polskie z udziałem znanych aktorów Teatru Polskiego i Teatru Małego.

Wśród filmów wyprodukowanych przez Kosmofilm wyróżnia się ekranizacja „Halki” w trzech częściach (premiera odbyła się 4 XI 1913 r. w kinie Wielki Iluzjon). Wytwórnia Kosmofilm istniała dwa lata i wyprodukowała około 20 filmów, m.in. „Grzech”, „Zemstę spoza grobu”, „Męty Warszawy”, „Tajemnicę pokoju nr 100”, „Karpackich górali”.

W filmach tych występowali najwybitniejsi ówcześni aktorzy polscy, m.in. Janina Siliżanka, Halina Starska, Wojciech Brydziński, Jerzy Leszczyński, Aleksander Zelwerowicz.

Znany warszawski fotografik Marian Fuks (1884 – 1935), właściciel agencji fotograficznej, był pionierem w kręceniu, od roku 1912, kroniki filmowej w nowoczesnym pojęciu. Zrobił furorę sensacyjnymi reportażami z procesu zwyrodniałego mnicha Damazego Macocha, procesu hrabiego Ronikera, ujęcia groźnego bandyty w Łodzi i wielu sensacyjnych wydarzeń. Ale nie tylko, sfilmował m.in. pogrzeb Bolesława Prusa w maju 1912 r.

W tymże roku nakręcił film fabularny „Obłąkany” ze Stefanem Jaraczem wg scenariusza Stanisława Sierosławskiego. Zdjęcia robił sam Marian Fuks. Z jakichś problemów formalnych i finansowych film był wyświetlany w 1912 r. tylko w Rosji i nie wiadomo, czy się zachował. Wspólnie z Williamem Wauerem nakręcił film „Carewicz” wg Gabrieli Zapolskiej. Historycy filmu podkreślają, że Fuks był pionierem w dziedzinie nowoczesnego montażu filmowego.

Inni producenci sprzed I wojny światowej, jak Konstanty Jastrzębski, który w 1912 r. nakręcił „Dzieje grzechu” i kilka innych filmów, czy Juliusz Zagrodzki, nie odegrali w rozwoju polskiej kinematografii takiej roli jak Aleksander Hertz.

[ramka][b]Prasa filmowa[/b]