Urzędnik większości żydowskich instytucji i organizacji. Woźny, posługacz w gminie, synagodze, sądzie rabinackim bądź w bractwie, należący do grupy płatnych „funkcjonariuszy” danej społeczności (w synagodze – obok rabina i kantora). Szames (jid., od hebr. szam(m)asz: posługacz, sługa, odźwierny, woźny).
Uczestnicząc w różnego rodzaju uroczystościach, np. w ślubach, pogrzebach etc., otrzymywał również datki. W okresie staropolskim do obowiązków szamesa jako przedstawiciela gminy należało obwieszczanie postanowień jej władz, wręczanie pozwów i wywoływanie spraw w sądzie gminnym lub w sądzie podwojewodzińskim. Sejmiki żydowskie i Sejm Żydowski również powoływały szamesa (z funkcji tej wywodził się urząd syndyka).
W praktyce zakres obowiązków i odpowiedzialności szamesa zależał od stopnia autonomii zatrudniającej go społeczności, miejscowego zwyczaju (hebr. minhag), wymagań stawianych przez przełożonych (np. rabina) czy wreszcie własnej inicjatywy. Obok zwykłych posług i dbałości o porządek mógł on pełnić funkcje kolektora, rządcy majątku, sekretarza, notariusza, posłańca, herolda, urzędnika sądowego, szułklapera (z jid., funkcjonariusza synagogalnego obchodzącego domy żydowskie i wzywającego mężczyzn na modlitwę) czy grabarza.
(na podst. „Polskiego słownika judaistycznego”, Warszawa 2003)
