Obecny stan cmentarzy żydowskich

W granicach III Rzeczypospolitej według spisu z 1995 r. znajduje się 1056 cmentarzy. Stan ich zachowania jest bardzo zróżnicowany.

Publikacja: 22.12.2008 10:42

Jeden z niewielu potomków tych, których prochy spoczywają na polskich kirkutach

Jeden z niewielu potomków tych, których prochy spoczywają na polskich kirkutach

Foto: Archiwum „Mówią Wieki", MS Marek Szyszko

Red

Jedynie na dziesięciu cmentarzach: w Bielsku, Bytomiu, Dzierżoniowie, Katowicach, Krakowie, Legnicy, Lublinie, Łodzi, Warszawie i Wrocławiu, odbywają się pochówki. W Żarach, Szczecinie, Poznaniu na cmentarzach komunalnych zostały wydzielone kwatery żydowskie.

Większość cmentarzy została zniszczona w czasie okupacji hitlerowskiej. Nagrobków używano, zwłaszcza w małych miasteczkach, do brukowania dróg i ulic. Do dziś nie zostały z nich wydobyte np. w Baligrodzie, Kępnie.

W wielu miastach odzyskane fragmenty powróciły na cmentarze jako pomniki-lapidaria, np. w Makowie Mazowieckim, Kazimierzu, Opatowie, Przasnyszu, Hrubieszowie, Chorzelach, Łukowie, Sandomierzu, Wyszkowie, Izbicy.

Po wojnie opuszczone cmentarze stały się źródłem kamienia budowlanego dla mieszkańców odbudowujących się miast. Niestety ten proceder trwa do dziś, choć znowelizowana 18 lipca 1991 r. ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych zapewniła nienaruszalność cmentarzy wszystkich związków wyznaniowych.

284 cmentarze to puste miejsca bez nagrobków, zarośnięte drzewami i krzakami, bez jakiejkolwiek informacji o ich istnieniu w terenie czy na planach miast. Wyjątkiem jest byłe województwo konińskie, na „opuszczonych” cmentarzach ustawiono głazy narzutowe i tablice z brązu z informacją o ich dawnym przeznaczeniu. Ale każdy z nas może wnieść swój skromny wkład w przypomnienie o żydowskiej nekropolii i umieścić tabliczkę: „Cmentarz wyznania mojżeszowego. Uszanuj miejsce pochówku zmarłych”, jak to uczyniono w Konstantynowie Podlaskim.

376 cmentarzy zostało zajętych na inne cele. Umieszczono tam budynki mieszkalne, urzędy (Kałuszyn, Mielec), dworce autobusowe (Przeworsk, Maków Mazowiecki, Międzyrzec Podlaski – stary cmentarz), baseny (Koło, Leszno, Tuszyn), a w niektórych przypadkach parki i ogródki zabaw – np. Ciechanów, Włodawa.

Na 396 cmentarzach zachowały się jeszcze nagrobki, w tym na 150 w liczbie większej niż 100. Wiele cmentarzy w ostatnich latach zostało ogrodzonych dzięki Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, która do współpracy pozyskała potomków dawnych mieszkańców tych miasteczek, jak i niektóre władze lokalne, np. Strzyżów-Osada, Iwaniska, Iłża, Siemiatycze, Zakopane.Do rejestru zabytków wpisano dotychczas ok. 150 cmentarzy, co nie znaczy, że są one pod właściwą opieką. Na 60 cmentarzach zachowały się nagrobki sprzed 1800 r.

Jedynie na dziesięciu cmentarzach: w Bielsku, Bytomiu, Dzierżoniowie, Katowicach, Krakowie, Legnicy, Lublinie, Łodzi, Warszawie i Wrocławiu, odbywają się pochówki. W Żarach, Szczecinie, Poznaniu na cmentarzach komunalnych zostały wydzielone kwatery żydowskie.

Większość cmentarzy została zniszczona w czasie okupacji hitlerowskiej. Nagrobków używano, zwłaszcza w małych miasteczkach, do brukowania dróg i ulic. Do dziś nie zostały z nich wydobyte np. w Baligrodzie, Kępnie.

Pozostało jeszcze 80% artykułu
Historia
Paweł Łepkowski: „Największy wybuch radości!”
Historia
Metro, czyli dzieje rozwoju komunikacji miejskiej Część II
Historia
Krzysztof Kowalski: Cień mamony nad przeszłością
Historia
Wojskowi duchowni prawosławni zabici przez Sowietów w Katyniu będą świętymi
Historia
Obżarstwo, czyli gastronomiczne alleluja!
Materiał Promocyjny
Lenovo i Motorola dalej rosną na polskim rynku