Stulecie

Rok 1918, w Polsce od ponad wieku oczekiwany, szczęśliwy – przez kolejne dekady staje się punktem odniesienia dla różnych rzeczywistości politycznych

i społecznych. Jesienią 2018 kraj ma za sobą równo po pół wieku niepodległości i bytu podległego. Wartością wspólnoty byłoby zgodne rozumienie linii rozwojowej państwa – tak, by na przyszłość zapewnić mu choćby elementarne warunki bezpieczeństwa. Setna rocznica jego odzyskiwania daje okazję, by sprawdzić stan Rzeczpospolitej.

To stulecie niesie Polsce pytania o charakterze egzystencjalnym. Czy my, jej obywatele, rozumiemy swój zbiorowy los? Czy – z perspektywy lat 1918, 1920, 1926, 1939, 1945, 1980, 1989, 2004 – pojmujemy sens własnej państwowości? Może potrafimy wznieść się ponad sztucznie wywołaną polaryzację społeczną i wspólnie wypracować perspektywy dla kraju, którego jednak nie da się podzielić.

Z uchwały Sejmu, ustanawiającej 2018 Rokiem Jubileuszu

100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości

11 listopada 1918 spełnił się sen pokoleń Polaków – Państwo Polskie odrodziło się na nowo. [...] Było to możliwe również dlatego, że ludzie reprezentujący różne obozy – lewicy niepodległościowej, narodowy i ludowy – potrafili się porozumieć w sprawach najważniejszych.

Warszawa, 25 maja 2017

[Eseje o stuleciu, Warszawa 2018]

Marcin Napiórkowski

(semiotyk kultury)

w „Tygodniku Powszechnym"

Splot historycznych, geograficznych i politycznych okoliczności ukształtował nas tak, że niepodległość uznajemy za wartość najwyższą i nienegocjowalną,

a przy tym nieustannie zagrożoną. Traci się ją za sprawą wroga i odzyskuje dzięki heroicznym ofiarom. Trzeba o nią walczyć, bronić jej lub przynajmniej tęsknić za nią. [...] Niepodległość znacznie częściej występuje w naszej wyobraźni jako koniec pewnej drogi (dąży się do niepodległości, walczy o nią, marzy o niej) niż jako początek. Tak że po jej zdobyciu, odzyskaniu czy utrzymaniu wcale nie jest jasne, co z nią dalej począć – poza tym, że z pewnością trzeba jej bronić. [...]

Jak na razie przed obsesją niepodległości nie ma ucieczki. Najlepsze, co możemy zrobić, to poznać swoją chorobę. Nie będzie do tego lepszej okazji niż Rok Niepodległości, który właśnie rozpoczynamy. Może się on dla nas stać rokiem dalszego popadania w zbiorowy obłęd albo rokiem terapeutycznej refleksji.

Kraków, 1 stycznia 2018

[Marcin Napiórkowski,

Obsesja Niepodległości,

„Tygodnik Powszechny" nr 1-2/2018]

Piotr Osęka (historyk)

w wywiadzie dla „Newsweeka"

Władza chce, by pamięć była jedna. [...] Razem jesteśmy Polakami. Tyle że z różnymi pamięciami historycznymi. W II RP na 1 Maja było siedem pochodów i jeszcze te pochody się biły. Nie jest to dobry wzór. Ale trudno oczekiwać, że nagle

w Polsce uda się uzyskać jakąś wspólnotę. Jedni uważają za bohatera Kuronia, inni „Burego". Tak jest i już. Należy zadbać, żeby nie brali się za łby na ulicach i żeby nie lała się krew w imię rywalizacji pamięci. [...] Próba przedstawienia 100. rocznicy niepodległości jako tego, co ma przyćmić spór polityczny, jest bez sensu.

Warszawa, 19 marca 2018

[Pamięć historyczna,

„Newsweek" nr 13/2018]

Ziemowit Szczerek (pisarz)

w „Gazecie Wyborczej"

Polska, Polska – na jednych transparentach wielka i narodowa, na innych demokratyczna i europejska. A może by tak – Rzeczpospolita? Tylko w jej ramach Polska, którą wszyscy sobie wycierają twarze, może istnieć. No cóż, po raz kolejny pozostaje rozpaczliwie odwołać się do Rzeczpospolitej. Tyle że nie bardzo jest do czego. „Musimy ją odzyskać", słychać na lewicy, na rozsądnej, umiarkowanej prawicy, ze strony sierot po Unii Wolności, nawet z Miasteczka Wilanów. Ale nie ma czego odzyskiwać. Trzeba ją najpierw stworzyć – bo ona nigdy, poza literkami w nazwie państwa, nie zaistniała. Wbrew naszemu głębokiemu przekonaniu nie mamy tej tradycji. Stworzyliśmy w roku 1918 kraj na bazie etnicznej euforii i od tej pory nie ruszyliśmy ani

o krok naprzód. Daliśmy krajowi tradycyjne miano „Rzeczpospolitej" – i tyle: kwiatek do kożucha. [...]

Twórzmy ją więc oddolnie. Wymagajmy od urzędników. Wymagajmy od policjantów. Policjanci też niech wymagają: od swoich przełożonych, od władz. Żołnierze, urzędnicy. Może w końcu znajdzie się ten jeden, który powie „nie":

w imię Rzeczpospolitej odmawiam chronienia faszystów. W imię Rzeczpospolitej odmawiam wykonania partyjnego rozkazu. To będzie jej pierwszy żołnierz. Żołnierz Rzeczpospolitej. A ja, obywatel Rzeczpospolitej Polskiej, przed nim zdejmę czapkę. Dumny obywatel.

Warszawa, 5 maja 2018