Wydarzenia epoki, lata 1914 – 1916

[srodtytul]Polityka[/srodtytul]

Rok 1914: W Sarajewie w Bośni serbski nacjonalista zabija austriackiego następcę tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda (28 czerwca), co dało pretekst do wybuchu I wojny światowej: Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii (28 lipca), Niemcy – Rosji (1 sierpnia) i Francji (3 sierpnia), a Wielka Brytania (4 sierpnia) i Japonia (23 sierpnia) – Niemcom. Rosja, Francja i Anglia wypowiadają wojnę Turcji (2 – 5 listopada). Aresztowanie i zwolnienie Lenina w Nowym Targu (sierpień).

1915: utworzenie Legionu Puławskiego, polskiego oddziału w armii rosyjskiej (12 stycznia). Powstaje Polskie Stronnictwo Ludowe (5 grudnia). Kobiety uzyskały prawa wyborcze w Danii i Islandii.

1916: niemiecko-francuska bitwa pod Verdun (21 lutego – 20 grudnia, ponad 600 tys. zabitych). Nierozstrzygnięta wielka bitwa morska u wybrzeży Jutlandii między flotami brytyjską i niemiecką (31 maja – 1 czerwca). Ponad milion ofiar walk nad Sommą (24 czerwca – 18 listopada). Grigorij Rasputin zamordowany przez członków rodziny Romanowów (29/30 grudnia). Odwołanie letnich igrzysk olimpijskich 1916 w Berlinie.

[srodtytul]Nauka i technika[/srodtytul]

1914: W Alpach Berneńskich otwarto najdłuższy (ponad 14 km) tunel kolejowy Lotschberg. Polak, por. Jan Nagórski, oficer armii rosyjskiej, dokonał pierwszych lotów nad Arktyką; za sterami samolotu Maurice Farman M. F. 11 szukał (bezskutecznie, niestety) zaginionej wyprawy Gieorgija Siedowa (25 sierpnia – 13 września).

1915: Otwarcie wystawy światowej w San Francisco (20 lutego). W USA powstaje (3 marca) Komitet Doradczy do spraw Aeronautyki (ang. National Advisory Committee for Aeronautics, NACA), poprzednik NASA. W Niemczech zbudowano pierwszy całkowicie metalowy samolot (12 grudnia). Niemiecki geofizyk Alfred Wegener publikuje teorię wędrówki kontynentów (26 grudnia).

1916: Korpus Medyczny Armii Brytyjskiej po raz pierwszy dokonał transfuzji z użyciem schłodzonej krwi (1 stycznia). W bitwie nad Sommą Brytyjczycy po raz pierwszy użyli czołgów Mark I. Albert Einstein publikuje ogólną teorię względności, Szwajcar Ferdinand de Saussure – „Kurs językoznawstwa ogólnego”, a jego rodak Ernst Rüdin – rezultaty badań nad genetycznym podłożem schizofrenii.

[srodtytul]Kultura[/srodtytul]

1914: prawykonanie adagia na smyczki i harfę Edwarda Elgara w Londynie (15 sierpnia). Bieniamino Gigli debiutuje w operze „Gioconda” Ponchiellego jako Enzo (15 października).

1915: Amerykańska premiera kontrowersyjnego (apologizował Ku-Klux-Klan) filmu „Narodziny narodu” w reżyserii Davida Warka Griffitha (3 marca). Stefan Żeromski w odczycie „Literatura a życie polskie” postulował uwolnienie literatury od obowiązków narodowych.